W Twoim koszyku

Test allo-MLR, czyli mieszana reakcja limfocytarna, stanowi istotny element diagnostyki niepłodności, szczególnie gdy istnieje podejrzenie niepłodności o podłożu immunologicznym. Zadaniem przeciwciał blokujących jest ochrona rozwijającego się zarodka. Niewystarczająca ilość tych przeciwciał może spowodować, że system odpornościowy kobiety ciężarnej uzna komórki płodu za inwazyjne i spróbuje je wyeliminować, co może skutkować poronieniem.

Aby przeprowadzić analizę stężenia przeciwciał blokujących w surowicy, potrzebne jest pobranie próbki krwi od obu przyszłych rodziców. Rezultaty poniżej oczekiwanych mogą sugerować konieczność podjęcia immunoterapii, polegającej na stymulacji produkcji pożądanych przeciwciał przy użyciu komórek partnera.

Test allo-MLR polecany jest w przypadkach takich jak:

• Niepowodzenia rozrodu - osoby, które doświadczyły poronienia, mogą skorzystać z tego badania.
• Niepowodzenia w procedurach in vitro - jeśli para przechodzi przez serię nieudanych prób zapłodnienia metodą in vitro, allo-MLR może pomóc ustalić, czy przyczyna tkwi w nieodpowiedniej reakcji immunologicznej między matką a zarodkiem.
• Powtarzające się poronienia o niewyjaśnionej przyczynie - allo-MLR może wykazać ewentualne immunologiczne uwarunkowania.

Przygotowanie do badania allo-MLR jest komfortowe dla pacjentów i nie wymaga specjalnego przygotowania. Konieczna jest jedynie próbka krwi od obu partnerów, a na pobrania można przyjść na czczo, choć lepiej, aby odbyło się to 2-3 godziny od ostatniego posiłku.

Test allo-MLR nie posiada jednoznacznie zdefiniowanych wartości referencyjnych. W wynikach ważna jest obecność lub brak przeciwciał blokujących oraz ich stężenie.

Interpretacja wyniku badania allo-MLR opiera się na stwierdzeniu obecności przeciwciał blokujących, które warunkują tworzenie ochronnego "parasola" nad zarodkiem. Jeżeli ich poziom przekracza 40% prognozuje to prawidłowy przebieg implantacji. Niemniej, jeżeli są one identyfikowane jako potencjalne zagrożenie, może się to skończyć niepowodzeniem w przyjęciu zarodka.

Wynik testu allo-MLR wyrażony jest procentowo i oznacza siłę hamowania odpowiedzi immunologicznej. Rezultaty wskazujące na niską efektywność (poniżej 40%) mogą sugerować potrzebę immunoterapii.

Badaniu allo-MLR często towarzyszą inne badania genetyczne, na przykład:

• Test mikrocytotoksyczny (cross-match), który sprawdza obecność przeciwciał w surowicy krwi kobiety atakujących limfocyty partnera.
• Analiza polimorfizmu genów KIR i HLA-C, pozwalająca ocenić interakcje pomiędzy receptorami KIR komórek NK a antygenami HLA-C na komórkach zarodka.

Test genetyczny KIR (ang. killer cell immunoglobulin – like receptors) służy do oceny ryzyka immunologicznej reakcji odrzucenia zarodka przez organizm matki.

Komórki NK macicy (uNK) posiadają dwa typy istotnych w tym kontekście receptorów KIR: aktywujące, które są potrzebne do prawidłowego rozwoju łożyska, oraz hamujące, mogące odrzucić cząsteczki zarodka rozpoznając je jako zagrożenie. Dla utrzymania ciąży kluczowe jest utrzymanie równowagi działania obu typów receptorów. Przy zaburzeniu tej równowagi mogą wystąpić komplikacje w trakcie ciąży, a także problemy z jej utrzymaniem.

W trakcie ciąży, matczyny układ immunologiczny identyfikuje zarodek jako półallogeniczny, rozpoznając obce antygeny pochodzące od ojca. Tolerancja immunologiczna wobec tej częściowo obcej tkanki jest niezbędna dla powodzenia ciąży. Test KIR jest narzędziem służącym do oszacowania ryzyka jej odrzucenia.

Analiza KIR jest szczególnie zalecana w przypadkach:

• Nawracających poronień – wykonanie testu sugerowane jest dla osób z historią wielokrotnych poronień.
• Długotrwałe trudności z zajściem w ciążę – badanie KIR może wspomóc wykrycie przyczyn immunologicznych problemów z poczęciem.
• Nieudane próby implantacji w procedurach IVF – pomaga zrozumieć, czy problemy z utrzymaniem ciąży mogą wynikać z nieodpowiednich interakcji immunologicznych między matką a zarodkiem.

Test KIR przeprowadza się z krwi obwodowej i nie wymaga od pacjenta specjalnych środków przygotowawczych, w tym bycia na czczo. Osoby po transfuzji krwi powinny poczekać 3 miesiące od przetoczenia, zanim przystąpią do badania.

Wyniki badania KIR są indywidualne dla każdej osoby i mogą być pomocne w diagnostyce przyczyn niepłodności, szczególnie u osób podejrzewanych o niepłodność immunologiczną. Interpretację wyniku badania należy przeprowadzić z lekarzem prowadzącym. Dla pełnego obrazu zaleca się jednoczesne wykonanie testu HLA-C.

W interpretacji wyniki badania KIR kluczowa jest identyfikacja obecności receptorów KIR hamujących oraz aktywujących na komórkach NK. Zbilansowane działanie obu typów receptorów jest normalne, natomiast wykrycie dysproporcji może wskazywać na możliwy atak układu immunologicznego na komórki organizmu — fakt mogący komplikować poczęcie i rozwijanie ciąży.

Badanie KIR często realizowane jest razem z analizą HLA-C, ponieważ interakcje pomiędzy receptorami KIR komórek NK matki a molekułami HLA-C na zarodku są kluczowe dla procesu implantacji w wczesnym etapie ciąży.

Innym powiązanym testem jest mikrocytotoksyczny (cross match), oceniający kompatybilność immunologiczną między dawcą a biorcą, często stosowany w kontekście przeszczepień.

HLA-C, czyli antygen leukocytów ludzkich klasy C, to jeden z antygenów obecnych na powierzchni komórek. Są one istotne dla układu immunologicznego, który dzięki nim rozróżnia własne komórki organizmu od obcych.

W kontekście badania interakcji receptorów KIR z komórkami NK (naturalne komórki zabójcze) w macicy, białka HLA-C odgrywają kluczową rolę. Nieprawidłowa współpraca między tymi elementami może być przyczyną kłopotów z implantacją zarodka, a nawet poronień.

Ważność interakcji receptorów KIR komórek NK macicy z cząsteczkami HLA-C komórek zarodkowych w początkowych fazach ciąży podkreśla, że badania KIR i HLA-C powinny być wykonywane łącznie.

Analiza HLA-C jest rekomendowana w przypadku:

• Problemów z poczęciem lub podtrzymaniem ciąży: Badanie HLA-C może ujawnić potencjalne kwestie immunologiczne;
• Nieudane próby zapłodnienia in vitro;
• Częste poronienia o niesprecyzowanej przyczynie.

Przed przystąpieniem do badania HLA-C nie są konieczne szczególne środki przygotowawcze. Nie ma wymogu bycia na czczo przed pobraniem krwi. Zaleca się jednak unikanie alkoholu, intensywnego wysiłku fizycznego oraz stresu na kilka dni przed pobraniem krwi, a także dbanie o lekkostrawną dietę i odpowiednie nawodnienie organizmu.

Test HLA-C jest analizą genetyczną, która nie posiada ściśle określonych wartości referencyjnych. Wyniki są interpretowane na podstawie identyfikacji lub braku określonych antygenów HLA-C.

Interpretacja wyników badania HLA-C opiera się na stwierdzeniu obecności bądź braku konkretnych antygenów HLA-C, co może wskazywać na dysfunkcje w układzie odpornościowym zarówno kobiety, jak i mężczyzny.

Komórki NK (natural killer) obecne w macicy posiadają receptory KIR, które uczestniczą w procesie rozpoznawania białek zarodkowych. Sukces implantacji jest możliwy, gdy zarodek jest identyfikowany jako "własny". W przeciwnym razie, gdy komórki zarodkowe są postrzegane jako zagrożenie, może dojść do niepowodzenia w implantacji. Wyniki są interpretowane w kontekście rodzaju receptorów KIR oraz typów antygenów HLA-C, a każde nieprawidłowości wymagają analizy przez specjalistę w celu ich wpływu na płodność pary.

Badanie HLA-C często prowadzone jest wspólnie z innymi testami w celu dokładniejszej diagnostyki, takimi jak:

• badanie KIR: To badanie jest przeprowadzane równolegle z HLA-C ze względu na to, że receptory KIR na NK w macicy współdziałają z antygenami HLA-C komórek zarodkowych.
• badanie immunofenotypu: Pozwala ocenić skład komórkowy układu odpornościowego, co może być przydatne w identyfikacji anomalii immunologicznych.

Badanie subpopulacji limfocytów to badanie immunologiczne oceniające procentowy udział i ilość poszczególnych grup limfocytów, które nie są wykrywalne przy standardowych badaniach krwi, jak morfologia czy rozmaz.

Wykonuje się je z użyciem zaawansowanej wielokolorowej cytometrii przepływowej, angażującej do 6-8 rodzajów przeciwciał monoklonalnych, umożliwiając dokładną identyfikację subpopulacji limfocytów. Choć pierwotnie stosowane głównie w diagnozowaniu pierwotnych i wtórnych niedoborów odporności, badanie to znajduje też zastosowanie przy ustalaniu przyczyn niepłodności. Nieprawidłowe proporcje subpopulacji limfocytów mogą sygnalizować nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu odpornościowego, wpływające niekorzystnie na płodność i utrzymanie ciąży.

Do kluczowych subpopulacji limfocytów należą:

• Limfocyty T, w tym:

·       Limfocyty T CD4+ (pomocnicze), regulujące odpowiedź immunologiczną.
·       Limfocyty T CD8+ (cytotoksyczne), eliminujące komórki zainfekowane i nowotworowe.

• Limfocyty B, produkujące przeciwciała, niezbędne w obronie przed infekcjami.
• Komórki NK (natural killer), które są zdolne do niszczenia komórek zainfekowanych i nowotworowych bez konieczności ich wcześniejszego rozpoznawania.

Badanie subpopulacji limfocytów zaleca się w przypadku:

• Chronicznych lub nawracających zakażeń, w diagnostyce deficytów immunologicznych, takich jak SCID czy niedobory immunoglobulin.
• Chorób autoimmunologicznych jak toczeń rumieniowaty układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów.
• Nowotworów, w kontekście monitorowania sytuacji immunologicznej pacjentów podczas leczenia, w tym immunosupresji i terapii raka.
• Przeszczepów narządów, celem monitorowania poziomu aktywności układu immunologicznego i dostosowywania terapii immunosupresyjnej.
• Alergii i nadwrażliwości, dla oceny reakcji alergicznych.
• Terapii chorób autoimmunologicznych i immunosupresyjnych do oceny efektywności leczenia i stopnia immunosupresji.
• Badań przesiewowych noworodków na wrodzone zaburzenia odporności.

Wszystko to zależy od klinicznego osądu lekarza i jego podejrzeń dotyczących problemów odpornościowych pacjenta, który może zlecić badanie przy odpowiednio uzasadnionych podejrzeniach.

Do wykonania analizy subpopulacji limfocytów nie wymaga się specjalnego przygotowania od pacjenta. Próbka krwi może być pobrana bez konieczności bycia na czczo, choć zaleca się około dwu-trzy godzinny odstęp od ostatniego posiłku. Zaleca się unikanie alkoholu, intensywnego wysiłku i stresu przed badaniem, zadbanie o lekkostrawną dietę, dobrą hydratację i odpowiednią ilość snu.

Ponieważ normy dla badania subpopulacji limfocytów mogą się różnić w zależności od laboratorium, metody i badanej populacji, najlepiej jest zdać się na interpretację lekarza. Przykładowe wartości normatywne mogą wyglądać jak poniżej:

• Ogólna liczba limfocytów (T, B i NK):

·       Dorośli: 1000 - 4800 limfocytów na mikrolitr krwi.
·       Dzieci: Różnorodne, w zależności od wieku.

• Subpopulacje limfocytów T:

·       CD3+ (łącznie): 600 - 2500/µL.
·       CD4+ (pomocnicze): 400 - 1600/µL.
·       CD8+ (cytotoksyczne): 200 - 1000/µL.

• Limfocyty B (CD19+): 70 - 500/µL.
• Komórki NK (CD16+/CD56+): 90 - 700/µL.

Podane wartości są przybliżone i mogą się różnić, a dokładne normy dostosowywane są do wieku i innych czynników szczególnych dla pacjenta.

Interpretacja badania subpopulacji limfocytów uwzględnia między innymi konkretne wartości, historię medyczną, objawy i kontekst kliniczny pacjenta. Niektóre z możliwych interpretacji to:

• Ogólna liczba limfocytów: Prawidłowe wartości - dobra funkcja układu odpornościowego. Niska liczba limfocytów może wskazywać na osłabienie odporności, podwyższona - na stan zapalny lub choroby autoimmunologiczne.
• Subpopulacje limfocytów T: Na przykład zmniejszona liczba limfocytów T CD4+ może sygnalizować osłabienie odporności, jak w HIV/AIDS, podwyższona liczba CD8+ może oznaczać zapalenie czy nowotwór.
• Limfocyty B: Niski poziom wskazuje na osłabienie zdolności do zwalczania infekcji, wysoki - potencjalnie na reakcje alergiczne czy autoimmunologiczne.
• Komórki NK: Niedobór wskaże na słabsze zdolności eliminowania zainfekowanych komórek, wysokie poziomy sugerują aktywną odpowiedź immunologiczną lub nowotwór.
• Stosunek CD4+/CD8+: Nieprawidłowości w tym stosunku mogą świadczyć o różnych problemach zdrowotnych, takich jak HIV, wymagających kompleksowej oceny klinicznej.
• Inne markery: Dodatkowo mogą być analizowane inne markery, ważne w kontekście diagnostyki chorób autoimmunologicznych i odpowiedzi immunologicznej.

Ważne, aby pamiętać, że analiza wyników powinna być wykonywana przez lekarza, biorąc pod uwagę całość informacji o stanie zdrowia pacjenta..

Badanie subpopulacji limfocytów jest często częścią szerszej diagnostyki immunologicznej, w tym:

• Ogólna liczba limfocytów: Dla diagnostyki ogólnych zaburzeń odporności.
• Poziom immunoglobulin: Do oceny funkcji odporności dzięki analizie różnych klas przeciwciał.
• Badanie cytokin: Ważnych białek regulujących odpowiedź immunologiczną.
• Badanie ANA: Wykrywające przeciwciała skierowane przeciwjądrowo, charakterystyczne dla chorób autoimmunologicznych.
• CRP: dla oceny stanów zapalnych.
• Immunofenotyp komórek limfoidalnych: Dla dokładnej analizy różnych subpopulacji limfocytów.
• Badanie HLA: W kontekście przeszczepów, dla oceny zgodności tkankowej.
• Poziom komórek CD4+ przy HIV: W monitorowaniu stanu odpornościowego i postępu choroby.
• Markery komórek nowotworowych: W diagnostyce i monitorowaniu leczenia raka.

Analiza cytokin to metoda badawcza identyfikująca role tych białek komunikacyjnych w organizmie, w tym ich udział w reakcjach zapalnych, modulacji odpowiedzi immunologicznej oraz procesach hematopoezy. Klasyfikuje się je w różne kategorie, takie jak:

• Interleukiny, zapewniające komunikację i oddziaływanie leukocytów nawzajem.
• Czynniki wzrostu, oddziałujące na podziały komórkowe i różnicowanie leukocytów w szpiku oraz funkcjonowanie dojrzałych komórek odpornościowych.
• Interferony, działające antywirusowo, przeciwnowotworowo oraz hamująco na proliferację komórkową.
• Chemokiny, stanowiące czynniki chemotaktyczne, istotne dla migracji komórek odpornościowych do miejsc infekcji.
• Nadrodzinę TNF, produkowaną przez różne komórki układu odpornościowego, mającą wpływ na szeroką gamę reakcji odpornościowych.
• Transformujący czynnik wzrostu (TGF), syntetyzowany przez liczne typy komórek, nie będący częścią podziału zaprezentowanego powyżej.

Rozróżnia się też cytokiny na prozapalne i przeciwzapalne, w zależności od ich funkcji. Badanie cytokin badające profil Th1/Th2 to test immunologiczny służący określeniu balansu między tymi dwoma typami cytokin wytwarzanych przez leukocyty.

Test cytokin ma kluczowe zastosowanie w diagnostyce różnorodnych schorzeń, w tym choroby Hashimoto, zaburzeń tarczycy, przewlekłego zmęczenia, reumatoidalnego zapalenia stawów, depresji oraz problemów poznawczych.

Badanie jest też istotne w przypadku powtarzających się poronień, problemów z poczęciem oraz jako element przygotowawczy do IVF. Niewłaściwe proporcje limfocytów Th1 do Th2 u kobiet mogą być przyczyną komplikacji ciążowych.

Badanie najlepiej przeprowadzać rano, nie jest wymagane bycie na czczo. Po terapii antybiotykowej konieczny jest co najmniej dwutygodniowy odstęp od ostatniej dawki leku przed wykonaniem badania.

Wartości referencyjne dla badania cytokin są zróżnicowane i zależą od laboratorium wykonującego badanie. Istotne jest utrzymanie równowagi między cytokinami Th1 i Th2, gdyż ich dysproporcje mogą prowadzić do różnorodnych zaburzeń zdrowotnych.

Ocena wyników badań cytokin powinna być przeprowadzona przez specjalistę z uwzględnieniem indywidualnej sytuacji pacjenta. Zaburzenia w stosunku cytokin Th1 do Th2 mogą mieć związek z problemami w zajściu w ciążę lub nawracającymi poronieniami.

Ocena wyników badań cytokin powinna być przeprowadzona przez specjalistę z uwzględnieniem indywidualnej sytuacji pacjenta. Zaburzenia w stosunku cytokin Th1 do Th2 mogą mieć związek z problemami w zajściu w ciążę lub nawracającymi poronieniami.

Analiza cytokin często jest elementem szerszej diagnozy niepłodności, w której stosowane są także inne testy, jak morfologia krwi, badanie moczu, testy funkcji wątroby, czy ocena poziomu hormonów. Używana jest również do monitorowania terapeutycznego procesu leczenia niepłodności.

Badanie antykoagulantu toczniowego, znanego jako LA, ma na celu wykrycie przeciwciał wytwarzanych przeciwko fosfolipidom i związanym z nimi białkom w błonach komórkowych. Charakterystyczna dla tych przeciwciał jest ich tendencja do wywoływania skłonności zakrzepowych, zwiększając ryzyko zakrzepicy.

LA, będące jednym typem przeciwciał antyfosfolipidowych (aPL), interferują z procesem krzepnięcia, mogą prowadzić do zakrzepów przez uszkodzenie naczyniowe, zmniejszenie produkcji prostaglandyn hamujących krzepnięcie, a także poprzez wpływ na działanie fibrynolizy i białka C.

Oznaczenie LA polega na ocenie hamowania przemiany protrombiny w trombinę przez aPL, w wyniku wydłużenia czasu częściowej tromboplastyny po aktywacji aPTT.

Badanie antykoagulantu toczniowego jest wskazane w przypadkach, nawracających poronień, epizodów zakrzepowych o niewyjaśnionym pochodzeniu, czy w przypadku chorób autoimmunologicznych związanych z nieprawidłowościami w krzepnięciu. Sugerowane jest także, gdy badania wykazują przedłużony czas aPTT oraz stanowi standardową część diagnostyki przy zakrzepicy żył głębokich.

Aby przeprowadzić badanie antykoagulantu toczniowego:

• pacjent powinien być na czczo przed oddaniem krwi,
• krew zaleca się pobrać rano, między 7:00 a 10:00,
• dzień przed badaniem zaleca się spożywanie lekkostrawnej, niskotłuszczowej diety oraz wystrzeganie się od używek,
• zaleca się unikanie intensywnego wysiłku fizycznego 24 godziny przed oddaniem krwi,
• w przypadku przyjmowania doustnych leków przeciwzakrzepowych, należy je odstawić, aby uniknąć wyników fałszywie dodatnich.

Test antykoagulantu toczniowego jest oceną funkcjonalną, nie określa wartości ilościowych, stąd wyniki interpretuje się jako pozytywne bądź negatywne:

• Negatywny wynik wskazuje na brak przeciwciał LA we krwi.

• Pozytywny wynik sygnalizuje obecność przeciwciał LA, co może świadczyć o zespole antyfosfolipidowym lub innych chorobach autoimmunologicznych.

Pozytywny wynik badania LA oznacza obecność przeciwciał i może wymagać powtórzenia badania po kilku tygodniach w celu ustalenia przejściowej lub przewlekłej obecności tych przeciwciał.

Dodatnie LA występujące dwukrotnie, w odstępie co najmniej 12 tygodni, jest jednym z kryteriów rozpoznania zespołu antyfosfolipidowego (APS), obejmującego zarówno kryteria laboratoryjne jak i kliniczne.

Do badań związanych z LA należą testy na obecność innych przeciwciał antyfosfolipidowych, takich jak przeciwciała antykardiolipinowe i anti-beta2-glikoproteina I, które często są przeprowadzane razem z LA w diagnostyce APS.

Analiza liczby płytek krwi jest również częścią diagnostyki, ponieważ osoby z LA mogą mieć trombocytopenię oraz mogą przyjmować leczenie heparyną wpływające na wyniki testów.

Białko C

Białko S

Oporność na aktywowane białko C (APC-R)

Czas koalinowo-kefalinowy (APTT)

Czas protrombinowy (PT) i INR

Fibrynogen

Antytrombina III

D-dimery (badanie ilościowe)

Analiza cytokin to metoda badawcza identyfikująca role tych białek komunikacyjnych w organizmie, w tym ich udział w reakcjach zapalnych, modulacji odpowiedzi immunologicznej oraz procesach hematopoezy. Klasyfikuje się je w różne kategorie, takie jak:

• Interleukiny, zapewniające komunikację i oddziaływanie leukocytów nawzajem.
• Czynniki wzrostu, oddziałujące na podziały komórkowe i różnicowanie leukocytów w szpiku oraz funkcjonowanie dojrzałych komórek odpornościowych.
• Interferony, działające antywirusowo, przeciwnowotworowo oraz hamująco na proliferację komórkową.
• Chemokiny, stanowiące czynniki chemotaktyczne, istotne dla migracji komórek odpornościowych do miejsc infekcji.
• Nadrodzinę TNF, produkowaną przez różne komórki układu odpornościowego, mającą wpływ na szeroką gamę reakcji odpornościowych.
• Transformujący czynnik wzrostu (TGF), syntetyzowany przez liczne typy komórek, nie będący częścią podziału zaprezentowanego powyżej.

Rozróżnia się też cytokiny na prozapalne i przeciwzapalne, w zależności od ich funkcji. Badanie cytokin badające profil Th1/Th2 to test immunologiczny służący określeniu balansu między tymi dwoma typami cytokin wytwarzanych przez leukocyty.

Test cytokin ma kluczowe zastosowanie w diagnostyce różnorodnych schorzeń, w tym choroby Hashimoto, zaburzeń tarczycy, przewlekłego zmęczenia, reumatoidalnego zapalenia stawów, depresji oraz problemów poznawczych.

Badanie jest też istotne w przypadku powtarzających się poronień, problemów z poczęciem oraz jako element przygotowawczy do IVF. Niewłaściwe proporcje limfocytów Th1 do Th2 u kobiet mogą być przyczyną komplikacji ciążowych..

Badanie najlepiej przeprowadzać rano, nie jest wymagane bycie na czczo. Po terapii antybiotykowej konieczny jest co najmniej dwutygodniowy odstęp od ostatniej dawki leku przed wykonaniem badania.

Wartości referencyjne dla badania cytokin są zróżnicowane i zależą od laboratorium wykonującego badanie. Istotne jest utrzymanie równowagi między cytokinami Th1 i Th2, gdyż ich dysproporcje mogą prowadzić do różnorodnych zaburzeń zdrowotnych.

Ocena wyników badań cytokin powinna być przeprowadzona przez specjalistę z uwzględnieniem indywidualnej sytuacji pacjenta. Zaburzenia w stosunku cytokin Th1 do Th2 mogą mieć związek z problemami w zajściu w ciążę lub nawracającymi poronieniami.

Analiza cytokin często jest elementem szerszej diagnozy niepłodności, w której stosowane są także inne testy, jak morfologia krwi, badanie moczu, testy funkcji wątroby, czy ocena poziomu hormonów. Używana jest również do monitorowania terapeutycznego procesu leczenia niepłodności.

To pogłębiona ocena przeciwciał przeciwjądrowych i przeciwcytoplazmatycznych wykonanej testem ANA1.

ANA 1

W przypadku dodatnich wyników ANA 1 oraz ANA 2, kolejnym krokiem diagnostycznym jest zazwyczaj wykonanie badania ANA 3. 

W skład profilu ANA 3 wchodzą 16 następujących przeciwciał:

• AMA M2,
• Pm-Scl,
• PCNA,
• CENB,
• dsDNA,
• histony,
• Jo-1,
• nRNP/Sm,
• Sm,
• nukleosomy,
• Ro-52,
• rybosomalne białko P,
• Scl-70,
• SS-A,
• SS-B,
• DFS7.

ANA1

Homocysteina jest aminokwasem, który naturalnie występuje w ludzkim organiźmie.

Powstającym na skutek procesu demetylacji metioniny. W warunkach homeostazy organizmu (pełnego zdrowia), powstała homocysteina ponownie powraca do formy metioniny- do procesu tego niezbędna jest jednak obecność witaminy B6, B12 oraz kwasu foliowego. Do poprawnego zachodzenia tej rekacji niezbędna jest zatem obecność wszystkim wymienionych substancji.

Jej zbyt duża ilość może prowadzić do rozwoju chorób, między innymi miażdżycy. Wysoka homocysteina negatywnie oddziałuje także na kobiety spodziewające się dziecka- hiperhomocysteinemia może powodować powikłania w ciąży, a w najgorszych przypadkach prowadzić do poronienia. 

Badanie poziomu homocysteiny w osoczu krwi warto wykonać w przypadku:

• przebytego incydentu związanego z zaburzeniami sercowo-naczyniowymi (zawał serca, udar mózgu);
• incydentu związanego z zaburzeniami sercowo naczyniowymi, który wystąpił u pacjentów poniżej 40 r.ż.;
• u pacjentów ze zdiagnozowaną niewydolnością nerek;
• u pacjentek starających się o dziecko/będących w ciąży, których poprzednie okresy oczekiwania na dziecko zakończyły się poronieniem.

Badanie poziomu homocysteiny wymaga przygotowania podobnego, jak do klasycznego badania krwi.

Pacjent powinien stawić się na badanie w godzinach porannych.

Przez co najmniej 8 godzin przed wykonaniem badania należy wstrzymać się od jedzenia i picia (dozwolone jest wypicie kilku łyków wody w przypadku pragnienia).

Warto także pamiętać o odpowiednim wypoczynku- badanie powinno być poprzedzone odpowiednią ilością snu.

Przed wykonaniem badania należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym- niektóre z przyjmowanych leków lub suplementów mogą zaburzać wiarygodność wyniku. Przed wykonaniem badania niezbędne wówczas jest ich odpowiednio wczesne odstawienie.

Norma dla poziomu homocysteiny we krwi wynosi od 6 do 9 µmol/l.

Za podwyższone wartości homocysteiny uznaje się  wynik w granicy  9-12 µmol/l.

Wartości między 12 a 15 µmol/l lub wyższe, uznaje się za sygnał alarmowy, wskazujący na wysokie ryzyko rozwoju patologii chorobowych.

Podwyższony poziom homocysteiny -hiperhomocysteinemia może mieć charakter pierwotny lub wtórny. Pierwotnie występuje ona u osób, u których doszło do mutacji w obrębie genów kodujących elementy łańcucha przemian metioniny.

Wtórnie nadmiar homocysteiny może pojawić się w przebiegu zaburzeń, takich jak:

• niedobory witamin z grupy B;
• niedobory kwasu foliowego;
• przewlekła niewydolność nerek;
• choroba Addisona-Biermera;
• choroby nowotworowe;
• łuszczyca.

Hiperhomocysteinemia obserwowana jest także w przypadku chorych, u których stosowana jest terapia lekami blokującymi działanie kwasu foliowego.

Hiperhomocysteinemia może prowadzić do rozwoju powikłań ciążowych, takich jak:

• odklejenie łożyska,
• uszkodzenie cewy nerwowej dziecka,
• poronienia.

W przypadku wystąpienia poronień wcześniejszych ciąż należy rozważyć wykonanie nie tylko badania poziomu homocysteiny, ale też oznaczenia stężenia witaminy B6, B12 oraz kwasu foliowego.

Oznaczenie poziomu witaminy B6, B12 oraz kwasu foliowego może być bardzo istotne dla diagnozy problemu, związanego z odchyleniami wartości homocysteiny.

Nieprawidłowe ilości tych witamin i minerałów mogą zaburzać proces przemiany homocysteiny w metioninę, wpływając pośrednio na jej nieprawidłowe stężenie w osoczu krwi.

Androstendion to istotny hormon steroidowy, który pełni rolę bezpośredniego prekursora w produkcji innych ważnych hormonów płciowych jak testosteron i estron. Jego synteza zachodzi w komórkach Leydiga w jądrach u mężczyzn, gdzie jest niezbędny w procesie spermatogenezy, oraz w komórkach theca (komórki osłonki pęcherzyka) w jajnikach u kobiet, gdzie uczestniczy w cyklach miesiączkowych i owulacji. Androstendion jest także produkowany przez nadnercza, a w mniejszym stopniu może być tworzony w innych tkankach, na przykład w wątrobie i tkance tłuszczowej.

Będąc steroidem, androstendion jest pochodną cholesterolu, i jego synteza może być modulowana przez różnorodne czynniki, w tym przez inne hormony takie jak adrenokortykotropina (ACTH), które regulują działalność nadnerczy, czy przez gonadotropiny (LH i FSH), kontrolujące pracę gonad.

Hormon ten odgrywa szczególnie ważną rolę w okresie poprzedzającym dojrzewanie płciowe, jak i w całym życiu rozrodczym, mając wpływ na rozwój cech płciowych drugorzędnych i na funkcjonowanie układu rozrodczego.

Badanie androstendionu jest wskazane w diagnostyce różnych stanów, do których zaliczają się:

• Wyjaśnienie przyczyn hirsutyzmu (wzmożonego owłosienia) i wypadania włosów u kobiet.
• Diagnostyka zaburzeń cyklu menstruacyjnego i zespołu policystycznych jajników (PCOS).
• Ocena pracy nadnerczy, w tym w diagnostyce różnych form hiperandrogenizmu.
• Wspomaganie diagnozy zaburzeń płciowych i niepłodności zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
• Monitorowanie stężenia androgenów u osób z guzami wytwarzającymi hormony steroidowe.

Aby uzyskać wiarygodne wyniki, zaleca się:

• Wykonywanie badania rano, gdyż poziom hormonów może wykazywać wahania związane z rytmami dobowymi.
• Bycie na czczo – szczególnie ważne, aby uniknąć spożywania pokarmów, które mogą zmieniać poziom hormonów w organizmie.
• Unikanie intensywnego wysiłku fizycznego na 24 godziny przed badaniem.
• Omówienie z lekarzem stosowanych leków, gdyż niektóre mogą wpływać na poziom badanych hormonów.
• Pamiętanie o wstrzymaniu się od palenia oraz spożywania alkoholu na kilka godzin przed badaniem.

Wartości referencyjne dla androstendionu mogą różnić się w zależności od laboratorium i stosowanej metodyki oraz są zależne od płci, a u kobiet również od fazy cyklu.

Zwykle normy dla kobiet przed menopauzą wahają się od 0,49 do 1,31 ng/ml, podczas gdy dla mężczyzn typowy zakres wynosi od 0,28 do 1,52 ng/ml. U kobiet po menopauzie te wartości mogą być niższe i wynoszą od 0,187 do 1,07 ng/ml.

Należy zawsze uwzględniać dane konkretne dla danego laboratorium diagnostycznego i porównywać wyniki z zakresami referencyjnymi podanymi w wynikach badania.

Poziom androstendionu może być interpretowany zależnie od wielu czynników fizjologicznych i potencjalnych patologii.

Podwyższone wartości androstendionu u kobiet często sygnalizują hiperandrogenizm, który może prowadzić do takich objawów, jak nasilone owłosienie, trądzik, a nawet zaburzenia miesiączkowania. Częstą przyczyną tych zaburzeń jest zespół policystycznych jajników (PCOS), gdzie dochodzi do zaburzenia równowagi hormonalnej w organizmie. Inne potencjalne przyczyny to guzy wytwarzające androgeny w jajnikach lub nadnerczach oraz genetyczne schorzenia zaburzające syntezę steroidów, jak w przypadku defektów enzymatycznych w biosyntezie kortyzolu.

U mężczyzn wysoki poziom androstendionu może być powiązany z zaburzeniami hormonalnymi lub guzami produkującymi androgeny. Również wysoki poziom może odzwierciedlać funkcjonowanie nowotworów, które sekretują hormony, lub wynikać z zastosowanej suplementacji i terapii hormonalnej.

Niski poziom androstendionu może być oznaką nieprawidłowości w pracy jajników, jąder czy nadnerczy. U kobiet niedobór androstendionu może wiązać się z dysfunkcją owulacji oraz utrudniać zajście w ciążę. Podczas ciąży niskie poziomy androstendionu są normalne. U mężczyzn niskie stężenia mogą wskazywać na hipogonadyzm - stan, w którym jądra nie wytwarzają wystarczającej ilości hormonów płciowych.

W interpretacji wyniku badań steroidów hormonalnych ważnych jest wiele współistniejących czynników, takich jak przyjmowane leki (w tym steroidy anaboliczne), stan odżywienia organizmu czy obecność stanów zapalnych i chorób przewlekłych.

Badanie poziomu androstendionu często jest przeprowadzane jako część kompleksowej oceny hormonalnej, w której mogą być również uwzględnione:

• Testosteron i DHEA-S (siarczan dehydroepiandrosteronu) – inne androgeny, których poziom może zostać równocześnie oceniony.
• LH i FSH – aby ocenić gospodarkę hormonalną w organizmie.
• USG jajników – może pomóc w diagnostyce PCOS i innych zaburzeń.
• Badania genetyczne – szczególnie kiedy podejrzewa się zespoły genetyczne wpływające na produkcję hormonów steroidowych.

Siarczan dehydroepiandrosteronu (DHEA-SO4) jest organicznym związkiem chemicznym, który jest siarczanową formą steroidu zwanego dehydroepiandrosteronem (DHEA). Jest to jeden z licznych hormonów produkowanych przez organizm człowieka, a jego siarczanowa forma jest szczególnie stabilna w obiegu krwi, co ułatwia jego mierzenie w badaniach diagnostycznych.

Głównym miejscem produkcji DHEA-SO4 są nadnercza – parzyste gruczoły położone tuż nad górnymi biegunami nerek. Siarczan DHEA jest uważany za biologicznie nieaktywną formę magazynowaną w organizmie, która może zostać później przekształcona w aktywne hormony steroidowe, takie jak androgeny (m.in. testosteron) i estrogeny, w różnych tkankach ciała, w tym w jajnikach, jądrach, tkance tłuszczowej i skórze.

DHEA i DHEA-SO4 odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu układu endokrynnego i metabolicznego, wpływając na rozwój cech płciowych, odporność oraz ogólny stan zdrowia i samopoczucie. Stężenie DHEA-SO4 w organizmie zmienia się z wiekiem – jest wyższe w okresach dojrzewania i młodości, a maleje wraz z procesem starzenia się organizmu. Badanie poziomu siarczanu dehydroepiandrosteronu jest pomocne w diagnozowaniu różnych schorzeń związanych z nadnerczami, w tym zaburzeń hormonalnych i guzów.

Badanie DHEA-SO4 jest przeprowadzane w celu sprawdzenia przyczyn:

• nadmiernego owłosienia u kobiet – hirsutyzmu,
• niepłodności u kobiet,
• zaburzeń menstruacyjnych,
• wczesnego (przedwczesnego) dojrzewania u chłopców,
• guzów nadnerczy,
• oceny funkcji nadnerczy w zespole policystycznych jajników (PCOS).

Przygotowanie do badania poziomu DHEA-SO4 jest stosunkowo proste i zazwyczaj obejmuje:

• unikanie ciężkiego wysiłku fizycznego na kilka godzin przed badaniem,
• poinformowanie lekarza o wszystkich stosowanych lekach, ponieważ niektóre mogą wpływać na poziom hormonu,
• zaleca się, aby badanie było przeprowadzane rano, kiedy to poziom hormonów jest najbardziej stabilny,
• przed badaniem należy zachować post, czyli nie spożywać pokarmów przez około 8-12 godzin przed pobraniem krwi.

Normy poziomu DHEA-SO4 mogą różnić się w zależności od wieku, płci oraz metody użytej w laboratorium. Dlatego wartości referencyjne są zazwyczaj podane przez laboratorium wykonujące badanie. Dla kobiet norma waha się od około 35 do 430 µg/dL, natomiast dla mężczyzn od około 50 do 560 µg/dL.

Podwyższony poziom DHEA-SO4 może wskazywać na obecność guzów nadnerczy, zespół policystycznych jajników, chorobę Cushinga czy na nadczynność nadnerczy.

Niski poziom może sugerować Chorobę Addisona, infekcje grzybicze, niedoczynność przysadki czy choroby autoimmunologiczne.

Analiza poziomu DHEA-SO4 powinna być interpretowana w kontekście innych badań i objawów klinicznych.

Często poziom DHEA-SO4 jest badany razem z innymi hormonami. Inne powiązane badania to na przykład:

• Test ACTH, który diagnozuje zdolność nadnerczy do odpowiedzi na hormon adrenokortykotropowy.
• Kortyzol, który pomaga ocenić funkcje nadnerczy, zwłaszcza w odpowiedzi na stres.
• Poziom innych androgenów, takich jak testosteron i androstenedion.
• Testy na hormony płciowe, takie jak LH i FSH, celem ustalenia równowagi hormonalnej.

Dehydroepiandrosteron (DHEA) jest endogennym hormonem steroidowym, który odgrywa ważną rolę w metabolizmie hormonów płciowych.

Jego produkcja odbywa się głównie w nadnerczach – małych gruczołach endokrynologicznych umiejscowionych na górnych biegunach nerek.

DHEA służy jako prekursor dla androgenów oraz estrogenów, co oznacza, że jest substancją wyjściową, z której w organizmie mogą być syntetyzowane inne hormony płciowe.

Poziom DHEA w organizmie może zostać zmierzony w celu diagnozowania różnych stanów związanych przede wszystkim z funkcjonowaniem nadnerczy. Wskazania do wykonania badania DHEA obejmują:

• Niewyjaśnione objawy hirsutyzmu (nadmiernego owłosienia) u kobiet,
• Zaburzenia miesiączkowania i inne symptomy związane z PCOS (zespół policystycznych jajników), 
• Diagnostykę niewydolności nadnerczy,
• Badanie przyczyn niepłodności,
• Ocena wczesnego lub opóźnionego dojrzewania u dzieci, 
• Ocena podejrzenia obecności guzów nadnerczy.

Przygotowanie do badania DHEA jest relatywnie proste i zazwyczaj obejmuje następujące kroki:

• Ze względu na dobowe wahania poziomu hormonów, badanie jest przeprowadzane najczęściej w godzinach porannych.
• Zaleca się unikanie intensywnego wysiłku fizycznego na dzień przed badaniem oraz odpoczynek przed jego wykonaniem.
• Wstrzymanie się od jedzenia na 8-12 godzin przed pobraniem krwi – należy być na czczo.
• Zgłoszenie lekarzowi czy personelowi laboratorium wszystkich przyjmowanych leków, gdyż niektóre mogą wpływać na poziom DHEA.

Poziom DHEA waha się w zależności od wieku, płci i indywidualnych uwarunkowań organizmu. Również metody pomiarowe mogą powodować różnice w wartościach referencyjnych, dlatego zawsze należy interpretować wyniki w kontekście konkretnych wskazań laboratorium.

Przykładowe wartości referencyjne dla dorosłych mogą wynosić od 180 do1250 ng/dL (4,95–34,47 µmol/L) dla mężczyzn i 130–980 ng/dL (3,58–27,04 µmol/L) dla kobiet.

Interpretacja wyników badania poziomu DHEA (dehydroepiandrosteronu) wymaga rozważenia wielu aspektów - w tym historii medycznej pacjenta, jego wieku, płci oraz objawów. Podwyższone lub obniżone stężenie DHEA może sugerować różne stany kliniczne, a ostateczną diagnozę powinien postawić lekarz po rozpatrzeniu również innych badań i informacji.

Wysokie wartości DHEA mogą wskazywać na:

• Hiperplazję nadnerczy - stan ten powoduje zwiększone wytwarzanie androgenów przez nadnercza, co może prowadzić do nieprawidłowego owłosienia (hirsutyzmu) u kobiet, trądziku lub rzadziej do zaburzeń menstruacyjnych.
• Nowotwory Nadnerczy - rzadko, ale wysoki poziom DHEA może być objawem guza nadnerczy, który wytwarza androgeny.
• Zespół policystycznych jajników (PCOS) -  jest to jeden z najczęstszych zaburzeń hormonalnych u kobiet, który może powodować zwiększoną produkcję androgenów, w tym DHEA, co skutkuje zaburzeniami cyklu miesiączkowego, trądzikiem oraz hirsutyzmem.
• Przedwczesne Dojrzewanie - u dzieci podwyższony poziom DHEA może wskazywać na przedwczesne dojrzewanie płciowe.

Ważne jest, aby w razie stwierdzenia wysokiego poziomu DHEA, lekarz przeprowadził szczegółowy wywiad oraz zlecił dalszą diagnostykę, która może obejmować dodatkowe testy hormonów, obrazowanie nadnerczy (CT, MRI) czy inne badania.

Niskie wartości DHEA mogą sygnalizować:

• Niedoczynność Nadnerczy - choroby takie jak choroba Addisona mogą powodować niewystarczającą produkcję hormonów przez nadnercza, w tym również DHEA.
• Zaburzenia Hormonalne - w dysfunkcjach endokrynologicznych, takich jak pewne rodzaje hipopituaryzmu, gdzie przysadka mózgowa nie oddziałuje adekwatnie na nadnercza.
• Starzenie się - naturalny spadek produkcji DHEA jest związany z procesem starzenia, dlatego niższy poziom u starszych pacjentów może nie wskazywać na stan chorobowy.

W przypadku zdiagnozowania niskiego poziomu DHEA, terapia ma na celu przywrócenie prawidłowego poziomu hormonów. Może to obejmować suplementację DHEA, która zawsze powinna odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza ze względu na ryzyko działań niepożądanych oraz potrzebę monitorowania poziomu hormonów.

Badanie poziomu DHEA często jest częścią szerszej oceny hormonalnej. Powiązane badania to m.in.:

• Pomiar stężenia DHEA-SO4 (siarczanu DHEA), będącego bardziej stabilną formą tego hormonu w krwiobiegu.
• Badanie poziomów androgenów, takich jak testosteron i androstendion.
• Pomiar poziomu hormonów gonadotropowych, jak LH (lutropina) i FSH (folitropina).
• Badanie poziomu kortyzolu, szczególnie w kontekście funkcji nadnerczy i reakcji na stres.

Free Androgen Index (FAI), czyli współczynnik wolnego androgenu, jest wskaźnikiem stosunku poziomu ogólnego testosteronu do globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG). Nie jest to więc hormon, ale obliczana wartość wykorzystywana do oceny frakcji biodostępnych androgenów w organizmie.

Androgeny są wytwarzane głównie przez gonady, tj. jądra u mężczyzn i jajniki u kobiet, a także przez nadnercza u osób obu płci. FAI pozwala ocenić, jak duża część całkowitych androgenów jest "wolna", tj. niezwiązana i tym samym zdolna do działania na poziomie tkanek.

FAI jest użytecznym narzędziem diagnostycznym w ocenie wolnych androgenów w organizmie, szczególnie u kobiet z objawami związanymi z nadmiarem męskich hormonów płciowych. Poprzez połączenie wyników FAI z innymi badaniami hormonalnymi, możliwa jest kompleksowa diagnoza stanów, takich jak PCOS, a także innych zaburzeń hormonalnych.

Ważne jest, aby wyniki były interpretowane w kontekście symptomów klinicznych oraz w oparciu o dane z różnych badań diagnostycznych.

Badanie FAI wykonuje się głównie w przypadku podejrzeń na zaburzenia równowagi hormonalnej androgenów, szczególnie u kobiet. Wskazania do wykonania badania obejmują:

• Objawy hirsutyzmu, czyli nadmiernego owłosienia o męskim typie,
• Nietypowy trądzik lub łysienie,
• Zaburzenia miesiączkowania,
• Diagnostykę zespołu policystycznych jajników (PCOS),
• Ocena niepłodności u kobiet.

Przygotowanie do badania FAI jest podobne do przygotowania do innych badań krwi. Zalecenia obejmują:

• Zachowanie prawidłowego stanu nawodnienia,
• Uniknięcie stresu oraz wysiłku fizycznego na kilka godzin przed badaniem,
• Informowanie o wszystkich przyjmowanych lekach, gdyż niektóre z nich mogą wpływać na poziomy testosteronu i SHBG,
• Należy uzgodnić z lekarzem, czy wynik badania nie będzie zakłócony w przypadku przyjmowania hormonalnej terapii zastępczej lub środków antykoncepcyjnych.

Wartości referencyjne dla FAI mogą się różnić w zależności od laboratorium i przyjętej metodyki, są również różne dla mężczyzn i kobiet. Są one zwykle wyrażane jako procent i dla zdrowych kobiet wahają się od około 0,7% do 7%, natomiast u mężczyzn od około 14% do 130%.

Podwyższony FAI:

U kobiet wysoki wskaźnik FAI może wskazywać na nadmiar androgenów, co może być objawem takich zaburzeń jak:

• Zespół policystycznych jajników (PCOS) - charakteryzuje się podwyższonymi poziomami androgenów, co może prowadzić do nieregularnych miesiączek, trądziku, hirsutyzmu (nadmiernego owłosienia) oraz problemów z płodnością.
• Hiperandrogenizm - może wynikać z różnych schorzeń i może prowadzić do zaburzeń miesiączkowania i cech wirylizacji (męskich cech płciowych).
• Guzy produkujące androgeny - niekiedy wysokie wartości FAI mogą świadczyć o guzach nadnerczy lub jajników produkujących androgeny.

Niski FAI:

U mężczyzn niski poziom FAI może wskazywać na hipogonadyzm, czyli zmniejszoną zdolność jąder do wytwarzania testosteronu, co może prowadzić do takich objawów jak zmniejszona masa mięśniowa, otyłość, obniżenie libido czy problemy z erekcją. U kobiet, niski poziom FAI zazwyczaj nie jest powodem do niepokoju.

Należy pamiętać, że wskaźnik FAI powinien być interpretowany w połączeniu z innymi badaniami i całością stanu klinicznego pacjenta. Lekarz może zlecić dodatkowe badania na inne hormony, takie jak: LH, FSH czy DHEA-S oraz inne testy, aby uzyskać pełniejszy obraz sytuacji hormonalnej pacjenta. Interpretacja wyników może także uwzględniać takie czynniki jak wiek, waga, dieta, poziom aktywności fizycznej i stosowanie określonych leków.

Zawsze ważne jest, aby wyniki były interpretowane przez wykwalifikowanego lekarza, który może wziąć pod uwagę indywidualne cechy każdego przypadku oraz kierować dalszą diagnostyką i leczeniem.

Inne badania związane z oceną równowagi hormonalnej to:

• Poziom całkowitego testosteronu,
• SHBG (globulina wiążąca hormony płciowe),
• Poziom innych androgenów, takich jak androstendion i DHEA,
• Badania hormonalne, takie jak: LH, FSH, żeby zobaczyć pełny obraz gospodarki hormonalnej.
• Często FAI stosuje się razem z oceną parametrów metabolicznych i ultrasonografii jajników, zwłaszcza w diagnozie PCOS.

Badanie AMH (ang. Anti-Müllerian Hormone) to test służący do pomiaru poziomu hormonu antymüllerowskiego we krwi. AMH jest białkiem wytwarzanym przez komórki ziarniste otaczające każdy dojrzewający pęcherzyk jajnikowy, a jego poziom odzwierciedla rezerwę jajnikową kobiety, czyli ogólną liczbę dostępnych pęcherzyków jajnikowych zdolnych do dojrzewania i owulacji.

AMH jest również produkowany przez mężczyzn – a konkretnie przez komórki Sertoliego znajdujące się w jądrach – i pełni ważną rolę podczas rozwoju płciowego przed urodzeniem. AMH odpowiada za regresję przewodów Müllera, które są strukturami anatomicznymi dającymi początek żeńskiemu układowi rozrodczemu, co jest kluczowe dla prawidłowego rozwoju męskich narządów płciowych.

W przeciwieństwie do kobiet, u których poziom AMH jest wykorzystywany głównie do oceny rezerwy jajnikowej, u mężczyzn jego zastosowanie jest różne.

Badanie poziomu AMH ma szereg wskazań, przede wszystkim w obszarze oceny płodności:

• Ocena rezerwy jajnikowej u kobiet planujących ciążę, szczególnie po 30. roku życia.
• Diagnoza przedwczesnego wygasania funkcji jajników.
• Ocena odpowiedzi na stymulację jajników w leczeniu niepłodności metodami wspomaganego rozrodu (np. IVF).
• Diagnostyka skuteczności leczenia endometriozy.
• Ocenie funkcji jajników u pacjentek po chemioterapii lub radioterapii.
• Diagnostyka zaburzeń rozwoju płciowych, w tym zespołu policystycznych jajników (PCOS).

Wskazania do pomiaru AMH u mężczyzn:

• Diagnostyka zaburzeń rozwoju płciowego - u dzieci z niejasnymi objawami różnicowania płci sprawdzenie poziomu AMH może pomóc w potwierdzeniu obecności lub braku funkcjonalnej tkanki jądra.
• Klinefelter's syndrome - wysokie poziomy AMH u młodych chłopców mogą wskazywać na tę chorobę.
• Po zabiegach onkologicznych - jako wskaźnik zachowania funkcji jądrowej, na przykład po chemioterapii.
• Monitorowanie funkcjonowania jąder - u przeszczepionych jąder oraz w określaniu skuteczności terapii hormonalnej.

Na poziom AMH nie wpływa cykl miesiączkowy, dlatego badanie może być wykonane w dowolnym dniu cyklu. Ponieważ poziom hormonu nie ulega dużym wahań w ciągu cyklu, nie ma specjalnych wymogów dotyczących przygotowania się do badania. Pacjentka powinna jedynie dostosować się do ogólnych zaleceń przed pobraniem krwi, np. unikać dużego wysiłku fizycznego i stresujących sytuacji.

Normy poziomu AMH różnią się w zależności od laboratorium, techniki pomiaru i grupy wiekowej, dlatego zawsze należy interpretować wyniki w odniesieniu do wartości podanych przez dane laboratorium.

Typowe wartości dla kobiet:

• 20 – 24 lat 1,52 – 9,95 ng/ml
• 25 – 29 lat 1,20 – 9,05 ng/ml
• 30 – 34 lat 0,711 – 7,59 ng/ml
• 35 – 39 lat 0,405 – 6,96 ng/ml
• 40 – 44 lat 0,059 – 4,44 ng/ml
• 45 – 50 lat 0,01 – 1,79 ng/ml

Wartości dla mężczyzn:

• 1,43 – 11,6 ng/ml

Niskie wartości AMH mogą wskazywać na obniżoną rezerwę jajnikową i mniejszą odpowiedź na stymulację hormonalną w przypadku zabiegów wspomaganego rozrodu.

Wysokie wartości mogą być związane z PCOS, gdzie występuje wiele małych pęcherzyków jajnikowych. Interpretacja wyniku powinna uwzględniać wiek kobiety, jej historię płodności i inne czynniki kliniczne.

Obniżone wartości AMH u mężczyzn mogą sugerować zmniejszoną funkcję jądrową lub nieprawidłowy rozwój jąder. Niski poziom AMH u chłopców w okresie dojrzewania lub u mężczyzn może także wskazywać na pierwotny hipogonadyzm.

Podwyższone wartości AMH u chłopców mogą być fizjologiczne, ale utrzymujące się wysokie poziomy mogą wskazywać na zaburzenia, takie jak opóźniony dojrzewanie płciowe lub Klinefeltera.

Oprócz AMH, w diagnostyce rezerwy jajnikowej oraz płodności mogą być wykorzystane następujące badania:

• Ocena poziomu Folikulotropiny (FSH) – zwłaszcza 3. dnia cyklu.
• Ocena poziomu Estradiolu (E2) – również w początkowej fazie cyklu.
• Ocena ilości antralnych (dominujących) pęcherzyków jajnikowych za pomocą ultrasonografii (USG).
• Badanie poziomu Luteinizującej Hormonu (LH) oraz Prolaktyny (PRL).

Hormon folikulotropowy, znany jako FSH, jest glikoproteinowym hormonem tropowym, produkowanym przez przysadkę mózgową.

Ma kluczowe znaczenie dla regulacji procesów rozrodczych, w tym wzrostu i dojrzewania pęcherzyków jajnikowych u kobiet, a u mężczyzn wpływa na spermatogenezę, czyli proces tworzenia i dojrzewania plemników.

FSH należy wraz z LH (lutropiną) do grupy gonadotropin.

Badanie poziomu FSH przeprowadza się w celu oceny funkcjonowania układu rozrodczego zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Do najczęstszych wskazań dla kobiet należą:

• Ocena i diagnoza zaburzeń miesiączkowania - np. nieregularne miesiączki, amenorrhoea (brak miesiączki), oligomenorrhoea (rzadkie miesiączkowanie).
• Diagnoza przyczyn niepłodności - wysokie lub niskie poziomy FSH mogą wpływać na owulację i szanse na zajście w ciążę.
• Ocena rezerwy jajnikowej - pomiar FSH, często w połączeniu z hormonem antymüllerowskim (AMH) i estradiolem (E2), może dać wskazanie o rezerwie jajnikowej.
• Diagnoza przedwczesnej niewydolności jajników (POI) - również znana jako przedwczesna menopauza.
• Monitorowanie terapii zastępczej hormonami - regulacja dawek leków oraz ocena skuteczności leczenia.
• Diagnoza i monitorowanie zaburzeń przysadki mózgowej - ponieważ FSH jest produkowane przez przysadkę mózgową, nieprawidłowe poziomy mogą wskazywać na jej dysfunkcję.
• Wczesne lub opóźnione dojrzewanie - badanie jest pomocne w ocenie, czy rozwój płciowy przebiega we właściwym tempie.

Natomiast do najczęstszych wskazań dla mężczyzn należą:

• Diagnoza przyczyn niepłodności - niskie poziomy FSH mogą być związane z zaburzeniami wytwarzania plemników.
• Ocena funkcji jąder - poziomy FSH są wskaźnikiem funkcjonowania jąder; wysokie wartości mogą sygnalizować ich pierwotną niewydolność.
• Hormonalna diagnoza hipogonadyzmu - stan, w którym ciało produkuje niewystarczającą ilość hormonów płciowych.
• Rozwój płciowy - np. diagnoza późnego lub przedwczesnego dojrzewania płciowego u chłopców.

Badanie FSH przeprowadza się poprzez pobranie próbki krwi. Jego poziom może się zmieniać w zależności od dnia cyklu miesiączkowego u kobiet, zazwyczaj będąc najwyższym w początkowej fazie (faza folikularna). Dlatego, dla uzyskania wiarygodnych wyników ważne jest, aby badanie było wykonane w odpowiednim czasie, co ustala się w zależności od celu badania i zaleceń lekarza. Interpretacja wyników powinna być przeprowadzona z uwzględnieniem innych czynników klinicznych i laboratoryjnych.

Wartości referencyjne FSH zależą od płci i wieku osób badanych. U kobiet na ocenę prawidłowych poziomów ma wpływ także faza cyklu miesiączkowego.

Kobiety:

• Faza folikularna 3,5 -12,5 mlU/ml
• Faza owulacyjna 4,7 – 21,5 mlU/ml
• Faza lutealna 1,7 – 7,7 mlU/ml
• Postmenopauza 25,8 – 135 mlU/ml

Mężczyźni:

• 1,5 – 12,4 mlU/ml

Interpretacja wyników badania poziomu hormonu folikulotropowego (FSH) zależy od kilku czynników, takich jak wiek pacjenta, płeć, faza cyklu miesięcznego u kobiet oraz ogólny stan zdrowia.

U kobiet podwyższony poziom FSH może wskazywać na zmniejszoną funkcję jajników. Jest to typowe dla kobiet zbliżających się do menopauzy lub dla tych z przedwczesnym wygaśnięciem funkcji jajników. Wartości powyżej normy mogą również wskazywać na uszkodzenie jajników spowodowane czynnikami takimi jak chemioterapia, radioterapia czy zabiegi chirurgiczne.

Niskie wartości FSH u kobiet mogą świadczyć o problemach z przysadką mózgową, która jest odpowiedzialna za regulację sekrecji tego hormonu. Takie wyniki często wiążą się z zaburzeniami hormonalnymi takimi jak, np. hiperprolaktynemia.

Warto zauważyć, że w przypadku zespołu policystycznych jajników (PCOS) poziom FSH może być w dolnym zakresie normy, a stosunek FSH do LH jest często niski.

Podwyższone wartości FSH u mężczyzn mogą świadczyć o pierwotnym hipogonadyzmie, co wskazuje na problem z jądrami, takim jak uszkodzenie powstałe w wyniku chorób infekcyjnych (np. zapalenie jąder), zaburzenia genetyczne (np. zespół Klinefeltera), czy narażenie na toksyny.

U mężczyzn niski poziom FSH może być związany z zaburzeniami przysadki mózgowej, takich jak guzy lub uszkodzenia w wyniku urazów i może prowadzić do niskiego poziomu testosteronu i problemów z płodnością.

U dzieci, poziom FSH jest wykorzystywany do oceny opóźnionego lub przyspieszonego dojrzewania płciowego. Wysoki poziom FSH może wskazywać na przedwczesne dojrzewanie, natomiast niski poziom może sugerować jego opóźnienie.

FSH często badany jest równolegle z innymi hormonami, aby uzyskać pełniejszy obraz funkcji endokrynologicznej organizmu. Są to:

• Hormon luteinizujący (LH) - inny hormon gonadotropowy współpracujący z FSH w regulacji funkcji rozrodczych.
• Estradiol (E2) - główny estrogen produkowany przez jajniki u kobiet, ważny w ocenie fazy folikularnej i owulacji.
• Prolaktyna - może wpływać na poziom FSH poprzez działanie hamujące na przysadkę.
• Testosteron - u mężczyzn podwyższone poziomy FSH mogą być badane równolegle z testosteronem w celu oceny funkcji jąder.
• Progesteron - jego pomiar może być również użyteczny w ocenie fazy lutealnej u kobiet.

Ponadto, badanie FSH może być uzupełnione o badania czynności tarczycy, jako że dysfunkcja tego gruczołu może również wpływać na równowagę hormonalną organizmu.

Estradiol to najaktywniejsza forma estrogenów (żeńskich hormonów płciowych), będąca jednym z głównych hormonów płciowych u kobiet. Jego produkcja odbywa się przede wszystkim w jajnikach, ale także w mniejszych ilościach przez nadnercza, a także w tkance tłuszczowej, gdzie jest konwertowany z androgenów.

U mężczyzn estradiol jest wytwarzany głównie przez przemianę testosteronu w tkance tłuszczowej i ma wpływ na gospodarkę kostną oraz funkcje seksualne.

Badanie poziomu estradiolu jest istotne w diagnostyce wielu stanów i zaburzeń, w szczególności takich jak:

• Ocena funkcjonowania jajników, diagnoza przyczyn zaburzeń menstruacyjnych.
• Ocena płodności oraz monitorowanie cykli stymulacji owulacji, np. w procedurach in vitro.
• Badanie przyczyn opóźnionego dojrzewania płciowego lub przedwczesnego dojrzewania.
• Diagnoza i kontrola leczenia endometriozy i mięśniaków macicy.
• Ocena menopauzy i związanych z nią zaburzeń.
• U mężczyzn, ocena ginekomastii, czyli przerostu gruczołu piersiowego.

U kobiet, czas wykonania badania powinien być dostosowany do fazy cyklu miesiączkowego. Najczęściej badanie przeprowadza się w dniach 2-5 cyklu (faza folikularna), chyba że lekarz zaleci inaczej.

Zaleca się unikanie nadmiernego stresu oraz znacznego wysiłku fizycznego na dzień przed badaniem, ponieważ mogą one wpływać na poziom hormonów.

Zaleca się także omówienie z lekarzem prowadzącym wszystkich przyjmowanych leków, gdyż niektóre mogą wpływać na poziom estradiolu.

Typowe zakresy referencyjne dla estradiolu dla dorosłych osób prezentują się następująco:

• w fazie folikularnej 84 − 970 pg/ml
• w fazie owulacji 13 − 330 pg/ml
• w fazie lutealnej 73 − 200 pg/ml

W czasie ciąży estradiol wzrasta i jego zakresy się różnią:

• I trymestr: 188 ­− 2497 pg/ml
• II trymestr: 1278 − 7192 pg/ml
• III trymestr 6137 − 13460 pg/ml

Po menopauzie natomiast spada i wówczas wynosi 20 − 30 pg/ml.

U mężczyzn poziom estradiolu wynosi zazwyczaj od 10 do 50 pg/mL.

Zbyt wysokie poziomy estradiolu mogą wskazywać na:

• Zespół policystycznych jajników (PCOS)
• Guzy wytwarzające estrogen
• Hiperplazję endometrium
• Wczesne dojrzewanie (u dzieci)

Zbyt niskie poziomy estradiolu mogą wskazywać na:

• Zaburzenia jajników (np. niewystarczająca funkcja jajników lub przedwczesne wygaśnięcie jajników)
• Anoreksję lub inną poważną utratę masy ciała
• Intensywny trening fizyczny lub nadmierne ćwiczenia

Czynniki takie jak stres, leki (takie jak antydepresanty, leki przeciwhistaminowe) oraz przewlekłe choroby mogą również wpływać na poziomy estradiolu w organizmie.

Badanie estradiolu często jest częścią szerszej oceny hormonalnej, do której można zaliczyć:

• Badanie poziomu FSH i LH – gonadotropiny regulujące gospodarkę hormonalną, które są pomocne w diagnozie zaburzeń płodności.
• Progesteron – jego poziom jest ważny w ocenie fazy lutealnej cyklu.
• Prolaktyna – może wpływać na poziomy estradiolu.
• Testosteron i androstendion – szczególnie u pacjentek z zespołem policystycznych jajników.
• Badania obrazowe, takie jak USG narządów płciowych, mogą być wykonane dla lepszej oceny struktur jajników i macicy.

17-hydroksyprogesteron (17-OHP) to hormon steroidowy, który stanowi pośredni metabolit w syntezie kortyzolu i niektórych innych hormonów nadnerczowych, jak androgeny i estrogeny. Jest produkowany głównie w nadnerczach, a także w jajnikach u kobiet i w jądrach u mężczyzn.

Proces jego produkcji jest złożony i obejmuje szereg enzymatycznych przemian biochemicznych począwszy od cholesterolu aż do formowania aktywnych hormonów steroidowych.

Badanie poziomu 17-hydroksyprogesteronu można zlecić w wielu sytuacjach:

• Diagnostyka i monitorowanie zaburzeń nadnerczy, takich jak nietypowa forma wrodzonego przerostu nadnerczy (congenital adrenal hyperplasia – CAH), która może manifestować się nadmiernym owłosieniem, trądzikiem czy problemami z płodnością.
• Ocena przypadków przedwczesnego lub opóźnionego dojrzewania.
• Badanie kobiecych zaburzeń miesiączkowania i podejrzenia syndromu policystycznych jajników (PCOS).
• Wsparcie w diagnostyce niepłodności u mężczyzn i kobiet.
• Ocena funkcji nadnerczy przed rozpoczęciem niektórych rodzajów terapii hormonalnych.

W celu uzyskania jak najdokładniejszych wyników badania:

• Zaleca się bycie na czczo, najlepiej nie spożywać pokarmów przez około 8 godzin przed badaniem; można pić wodę.
• Należy unikać intensywnego wysiłku fizycznego oraz ograniczyć stres w dniu poprzedzającym wykonywanie badania.
• Zaleceniem lekarza bywa, aby kobiety wykonały badanie w określonym dniu cyklu menstruacyjnego, najczęściej w trakcie fazy folikularnej.
• Ważne jest przekazanie informacji personelowi medycznemu o przyjmowanych lekach i suplementach.

Wartości referencyjne poziomu 17-hydroksyprogesteronu różnią się w zależności od laboratorium, płci, wieku oraz faz cyklu menstruacyjnego u kobiet. Przykładowe zakresy referencyjne poniżej:

Dorosłe kobiety:

• faza pęcherzykowa 0,2 – 1,3 ng/ml
• faza lutealna 1,0 – 4,5 ng/ml
• menopauza 0,2 – 0,9 ng/ml

Dorośli mężczyźni 0,2 – 2,3 ng/ml

Podwyższone poziomy 17-OHP mogą wskazywać na wrodzony przerost nadnerczy, szczególnie jeśli towarzyszą im kliniczne objawy wymagające leczenia, takie jak wczesne oznaki dojrzewania, powiększenie narządów płciowych, czy poważniejsze zmiany metaboliczne. Jest to szczególnie ważne w diagnostyce noworodków i małych dzieci z podejrzeniem CAH.

Wzrost 17-OHP może także być obserwowany w innych stanach, takich jak PCOS (zespoły policystycznych jajników) czy nowotwory nadnerczy. W takich przypadkach konieczna jest dalsza diagnostyka i interpretacja wyników w kontekście dodatkowych badań.

Wartości 17-OHP bliskie dolnej granicy normy zwykle nie budzą niepokoju, ale mogą być ważne do interpretacji w kontekście obserwowanych objawów klinicznych pacjenta.

Jeśli wyniki 17-OHP są nieprawidłowe, mogą być wskazane dodatkowe badania, takie jak:

• Pomiar poziomów innych hormonów sterydowych, takich jak kortyzol, aby zrozumieć działanie nadnerczy w szerszym kontekście.
• Badanie profilu androgenów w tym testosteronu.
• Badania genetyczne, szczególnie jeśli podejrzewa się wrodzony przerost nadnerczy spowodowany zaburzeniami enzymatycznymi.
• Testy stymulacyjne ACTH mogą zostać przeprowadzone, aby ocenić zdolność nadnerczy do odpowiedzi na bodźce i produkcji hormonów.

Badanie poziomu PSA (ang. Prostate-Specific Antigen) jest jednym z podstawowych narzędzi diagnostycznych stosowanych do wykrywania i monitorowania chorób gruczołu krokowego, w tym raka prostaty. Test PSA całkowitego pozwala na ocenę stężenia specyficznego antygenu prostaty we krwi. Przez wiele lat stanowiło to istotną pomoc w decyzjach dotyczących kolejnych kroków diagnostycznych i terapeutycznych.

PSA całkowity to białko produkowane wyłącznie przez komórki gruczołu krokowego (prostaty), co sprawia, że jest markerem specyficznym dla tego narządu. Antygen ten normalnie występuje w niewielkich ilościach we krwi mężczyzn, jednak jego podwyższone wartości mogą świadczyć o problemach z prostatą. PSA jest enzymem, którego główną funkcją jest rozrzedzanie nasienia po ejakulacji, ułatwiając tym samym ruchliwość plemników.

Test PSA całkowitego jest zalecany mężczyznom, u których istnieje podejrzenie chorób prostaty, w tym szczególnie raka prostaty. Wskaźnikiem do przeprowadzenia badania mogą być takie symptomy, jak trudności z oddawaniem moczu, częste parcie na pęcherz, ból w okolicy miednicy, obniżony strumień moczu, czy też potrzeba częstego oddawania moczu w nocy.

Badanie PSA jest również częścią rutynowych badań przesiewowych u mężczyzn po 50. roku życia oraz u młodszych, jeśli występuje u nich podwyższone ryzyko (np. w wyniku historii rodzinnej).

Ponadto, w przypadku już zdiagnozowanej choroby prostaty, badanie PSA może służyć do monitoringu skuteczności leczenia oraz wczesnego wykrywania nawrotów choroby.

Zaleca się, aby przed wykonaniem testu PSA przestrzegać paru zasad:

• Przestać spożywać pokarmy bogate w tłuszcze na co najmniej 48 godzin przed badaniem.
• Unikać aktywności fizycznej, w tym jazdy na rowerze, co najmniej na 48 godzin przed badaniem, gdyż może to wpłynąć na podwyższenie poziomu PSA.
• Unikać stosunków seksualnych i ejakulacji co najmniej 24 godziny przed badaniem, co także może skutkować chwilowym podniesieniem poziomu PSA.
• Informować lekarza o przyjmowanych lekach, ponieważ niektóre mogą wpływać na stężenie PSA

Wartości referencyjne dla PSA całkowitego wahają się w zależności od wieku mężczyzny i metody pomiaru użytej w laboratorium. Zazwyczaj przyjmuje się, że norma PSA całkowitego wynosi poniżej 4 ng/mL u mężczyzn poniżej 50. roku życia.

U starszych mężczyzn wartości te mogą być nieco wyższe, co jest wynikiem naturalnego powiększania się prostaty z wiekiem.

Niskie wartości PSA (poniżej 4 ng/mL) są zazwyczaj uznawane za normalne i nie wskazują na konieczność dalszej diagnostyki, chociaż nie wykluczają całkowicie raka prostaty. Poziomy PSA pomiędzy 4 a 10 ng/mL znajdują się w "szarej strefie" i mogą świadczyć o łagodnym rozroście prostaty, ale również o raku. Wartości powyżej 10 ng/mL znacznie zwiększają prawdopodobieństwo istnienia procesu nowotworowego.

Wartość PSA nie jest miarodajna sama w sobie i nie pozwala na rozróżnienie między rakiem prostaty a innymi chorobami gruczołu krokowego. W związku z tym konieczne są dalsze badania, w tym najczęściej biopsja prostaty. Innym ważnym aspektem jest dynamika wzrostu PSA (tzw. szybkość wzrostu PSA) - szybki przyrost poziomu PSA w czasie może wskazywać na potrzebę intensywniejszej diagnostyki.

Interpretując wynik testu PSA, lekarze mogą także brać pod uwagę stosunek wolnego PSA do PSA całkowitego, co może mieć znaczenie w dalszej diagnostyce. Niższy stosunek może sugerować wyższe ryzyko raka prostaty, podczas gdy wyższy stosunek może wskazywać na łagodne problemy z prostatą.

W celu oceny stanu prostaty oraz uzupełnienia diagnostyki, lekarz może zlecić również inne badania. Do najczęściej stosowanych należą:

• wolne PSA co pomoże wyliczyć stosunek wolnego PSA do PSA całkowitego
• badanie per rectum (DRE - digital rectal examination), które pozwala na wyczuwanie nieprawidłowości w budowie prostaty,
• USG transrektalne (TRUS), oferujące obraz gruczołu krokowego w wysokiej rozdzielczości,
• biopsja prostaty, pozwalająca na mikroskopową ocenę wycinków tkanki gruczołu pod kątem obecności komórek nowotworowych,
• MRI prostaty, które może pomóc w lokalizacji obszarów podejrzanych o nowotwór.

Analiza kariotypu z wykorzystaniem hodowli limfocytów to metoda diagnostyczna służąca identyfikacji struktury chromosomowej w limfocytach pozyskanych z krwi obwodowej. W laboratorium limfocyty te są indukowane do podziału, a po upływie odpowiedniego czasu hodowli, komórki są "zatrzymywane" w fazie metafazy, która jest idealna do wizualizacji chromosomów. Dalej, pod mikroskopem, specjaliści poddają analizie wygląd i strukturę poszczególnych chromosomów.

Do wykonania badania kariotypu zaleca się m.in. w przypadkach:

• Poronień: Osoby, które doświadczyły poronień, są często kierowane na to badanie.
• Wad wrodzonych u dziecka: W sytuacji, gdy noworodek ma wady wrodzone, badanie kariotypu może pomóc w ustaleniu ewentualnych zaburzeń genetycznych.
• Niepłodności o niewyjaśnionej przyczynie: Badanie jest zalecane osobom borykającym się z problemami z poczęciem.
• Fenotypowych cech chorobowych sugerujących abberację chromosomową: Gdy cechy kliniczne wskazują na konkretną abberację, badanie kariotypu może być przydatne w diagnostyce.
• Kontroli kariotypu przed IVF: Przed przystąpieniem do zapłodnienia in vitro, badanie kariotypu może być zrealizowane, aby wykryć potencjalne zaburzenia genetyczne.

Przed analizą kariotypu pacjent poddaje się procedurze pobrania próbki krwi, podobnie jak przy standardowej morfologii. Zaleca się unikanie obfitych, tłustych posiłków oraz alkoholu w dniu przed badaniem. Zwiększenie ilości spożywanych płynów dzień przed pobraniem krwi może pomóc w przygotowaniu organizmu do badania.

Standardowy kariotyp człowieka to 46 chromosomów, z czego 23 pochodzą od matki, a 23 od ojca. Wśród nich rozróżnia się 22 pary autosomów (warunkujących dziedziczenie większości cech, oprócz tych związanych z płcią) oraz jedną parę chromosomów płci (heterosomów), które decydują o cechach płciowych.

Badanie kariotypu umożliwia weryfikację, czy pacjent posiada prawidłową liczbę i strukturę chromosomów. Anomalie w liczbie lub morfologii chromosomów mogą prowadzić do rozmaitych wad genetycznych. Każde stwierdzone nieprawidłowości są dokumentowane w wynikach badania i wykorzystywane w dalszym procesie diagnostyki chorób genetycznych.

Test kariotypu często jest łączony z innymi badaniami genetycznymi, które wspierają dogłębne zrozumienie potencjalnych problemów zdrowotnych. Do powiązanych badań należą m.in.:

• Badanie genu CFTR, oceniające mutacje w genie CFTR, związane z płodnością mężczyzn.
• Analiza regionu AZF na chromosomie Y, odpowiedzialnego za spermatogenezę, z którego anomalie mogą być przyczyną męskiej niepłodności.

Decyzję o przeprowadzeniu tych testów podejmuje lekarz, biorąc pod uwagę indywidualną sytuację medyczną pacjenta.

Badanie kariotypu umożliwia szczegółową analizę chromosomów człowieka, w tym ich liczby, struktury i innych charakterystycznych cech. To badanie pozwala zidentyfikować obecność wszelkich aberracji chromosomowych w komórkach osoby badanej. Wykonuje się je wykorzystując techniki molekularne, takie jak reakcja łańcuchowa polimerazy (PCR) i sekwencjonowanie Sangera, celem określenia układu nukleotydów w DNA lub RNA.

Zalecenia do wykonania badania kariotypowego obejmują:

• podejrzenie zaburzeń genetycznych, zarówno prenatalnie jak i po urodzeniu,
• nieprawidłowości w budowie anatomii narządów płciowych,
• obciążenie rodzinną historią chorób genetycznych,
• zaburzenia funkcji reprodukcyjnych, takie jak hipogonadyzm,
• częste poronienia lub obumarcia podu,
• posiadanie dzieci z wadami chromosomowymi.

Przygotowanie do badania kariotypu jest proste – wystarczy standardowa próbka krwi pobrana z żyły. Pacjent nie musi pozostawać na czczo. Pobranie próbki odbywa się na podobnych zasadach co w przypadku rutynowych badań krwi, takich jak morfologia.

Prawidłowy kariotyp ludzki składa się z 46 chromosomów, w tym 22 pary chromosomów autosomalnych oraz jedna para chromosomów płci – XX u kobiet lub XY u mężczyzn.

Interpretacja wyniku badania kariotypu dotyczy oceny prawidłowości struktury chromosomów, ich ilości oraz całkowitej zawartości materiału genetycznego. W przypadku wykrycia nieprawidłowości, wynik powinien być skonsultowany z genetykiem, który na podstawie analizy zaleci dalsze kroki diagnostyczne lub terapeutyczne, oraz oszacuje ryzyko powtórzenia się nieprawidłowości w przyszłości.

Do badań wspomagających analizę kariotypu zaliczamy:

• Badanie FISH (Fluorescence In Situ Hybridization) – technika umożliwiająca szybkie i dokładne wykrywanie zmian liczbowych lub strukturalnych chromosomów.
• Badanie mikromacierzy CGH (Comparative Genomic Hybridization) – technika umożliwiająca szybkie i precyzyjne identyfikowanie aberracji chromosomowych.
• Sekwencjonowanie DNA – metoda służąca do wykrywania mutacji w pojedynczych genach lub rozległych sekwencjach genomowych.

Te dodatkowe testy mogą dostarczyć ważnych informacji diagnostycznych, szczególnie gdy podejrzewa się choroby genetyczne związane z nieprawidłowościami chromosomowymi. 

Badanie zawiera:

• opracowanie materiału (w tym barwienie H+E) i konsultacja preparatów
• pakiet IHC - przeciwciała: CD56, CD16, CD3, CD4, CD 8, CD 25, CD20, CD138

Test IPLE - immunohistochemicznego profilu leukocytów endometrialnych wykonywany jest z biopsji endometrium, którą pobiera lekarz ginekolog:

• biopsję endometrium można wykonać w fazie proliferacyjnej lub w fazie sekrecyjnej; lepiej w fazie sekrecyjnej, w "okienku implantacyjnym" z zastrzeżeniem, że nie ma wczesnej ciąży,
• rekomendowana ilość pobranego podczas biopsji endometrium materiału nie powinna być mniejsza niż 6 mm x 6 mm x 6 mm,
• pobrane endometrium włożyć do dedykowanego, odpowiednio dużego, plastikowego naczynia,
• niezwłocznie zalać materiał 10% zbuforowaną formaliną o pH 7,2-7,4,
  objętość materiału: objętości formaliny = 1:10 (!),
• należy opisać naczynie z materiałem oraz dołączyć skierowanie wg załączonego poniżej wzoru
• zalany formaliną materiał z biopsji endometrium należy dostarczyć jak najszybciej do placówki

Skierowanie powinno zawierać następujące informacje:

• imię (imiona) i nazwisko, pesel
• adres miejsca zamieszkania,
• dane kontaktowe (nr telefonu, adres mailowy)
• datę i godzinę pobrania materiału
• datę i godzinę utrwalenia materiału
• istotne dane kliniczne oraz wyniki badań dodatkowych, niezbędne do uzyskania rozpoznania
• data ostatniej miesiączki !!!
• informację o wcześniejszych badaniach histopatologicznych,
• informację o stosowanym leczeniu
• na jednym skierowaniu można zlecić więcej niż jedno badanie

Dane identyfikacyjne umieszczone na pojemniku muszą być identyczne jak dane identyfikacyjne pacjenta umieszczone na skierowaniu załączonym do przesłanego materiału. Opis na pojemniku musi być trwały, odporny na ścieranie i na działanie utrwalaczy (formalina, etanol).

Opisany plastikowy pojemnik szczelnie zamknięty (tak by nie doszło do wylania formaliny) wraz ze skierowaniem należy dostarczyć do placówki. Materiał można transportować w szerokim zakresie temperatur od 4 - 25°C.  Zabezpieczony materiał można przesłać pocztą kurierską.

Materiał zostanie odebrany przez pracownika placówki, który zgodnie z procedurą po sprawdzeniu zgodności ze skierowaniem, wpisuje datę i godzinę przyjęcia.

Test allo-MLR, czyli mieszana reakcja limfocytarna, stanowi istotny element diagnostyki niepłodności, szczególnie gdy istnieje podejrzenie niepłodności o podłożu immunologicznym. Zadaniem przeciwciał blokujących jest ochrona rozwijającego się zarodka. Niewystarczająca ilość tych przeciwciał może spowodować, że system odpornościowy kobiety ciężarnej uzna komórki płodu za inwazyjne i spróbuje je wyeliminować, co może skutkować poronieniem.

Aby przeprowadzić analizę stężenia przeciwciał blokujących w surowicy, potrzebne jest pobranie próbki krwi od obu przyszłych rodziców. Rezultaty poniżej oczekiwanych mogą sugerować konieczność podjęcia immunoterapii, polegającej na stymulacji produkcji pożądanych przeciwciał przy użyciu komórek partnera.

Test allo-MLR polecany jest w przypadkach takich jak:

• Niepowodzenia rozrodu - osoby, które doświadczyły poronienia, mogą skorzystać z tego badania.
• Niepowodzenia w procedurach in vitro - jeśli para przechodzi przez serię nieudanych prób zapłodnienia metodą in vitro, allo-MLR może pomóc ustalić, czy przyczyna tkwi w nieodpowiedniej reakcji immunologicznej między matką a zarodkiem.
• Powtarzające się poronienia o niewyjaśnionej przyczynie - allo-MLR może wykazać ewentualne immunologiczne uwarunkowania.

Przygotowanie do badania allo-MLR jest komfortowe dla pacjentów i nie wymaga specjalnego przygotowania. Konieczna jest jedynie próbka krwi od obu partnerów, a na pobrania można przyjść na czczo, choć lepiej, aby odbyło się to 2-3 godziny od ostatniego posiłku.

Test allo-MLR nie posiada jednoznacznie zdefiniowanych wartości referencyjnych. W wynikach ważna jest obecność lub brak przeciwciał blokujących oraz ich stężenie.

Interpretacja wyniku badania allo-MLR opiera się na stwierdzeniu obecności przeciwciał blokujących, które warunkują tworzenie ochronnego "parasola" nad zarodkiem. Jeżeli ich poziom przekracza 40% prognozuje to prawidłowy przebieg implantacji. Niemniej, jeżeli są one identyfikowane jako potencjalne zagrożenie, może się to skończyć niepowodzeniem w przyjęciu zarodka.

Wynik testu allo-MLR wyrażony jest procentowo i oznacza siłę hamowania odpowiedzi immunologicznej. Rezultaty wskazujące na niską efektywność (poniżej 40%) mogą sugerować potrzebę immunoterapii.

Badaniu allo-MLR często towarzyszą inne badania genetyczne, na przykład:

• Test mikrocytotoksyczny (cross-match), który sprawdza obecność przeciwciał w surowicy krwi kobiety atakujących limfocyty partnera.
• Analiza polimorfizmu genów KIR i HLA-C, pozwalająca ocenić interakcje pomiędzy receptorami KIR komórek NK a antygenami HLA-C na komórkach zarodka.

Test genetyczny KIR (ang. killer cell immunoglobulin – like receptors) służy do oceny ryzyka immunologicznej reakcji odrzucenia zarodka przez organizm matki.

Komórki NK macicy (uNK) posiadają dwa typy istotnych w tym kontekście receptorów KIR: aktywujące, które są potrzebne do prawidłowego rozwoju łożyska, oraz hamujące, mogące odrzucić cząsteczki zarodka rozpoznając je jako zagrożenie. Dla utrzymania ciąży kluczowe jest utrzymanie równowagi działania obu typów receptorów. Przy zaburzeniu tej równowagi mogą wystąpić komplikacje w trakcie ciąży, a także problemy z jej utrzymaniem.

W trakcie ciąży, matczyny układ immunologiczny identyfikuje zarodek jako półallogeniczny, rozpoznając obce antygeny pochodzące od ojca. Tolerancja immunologiczna wobec tej częściowo obcej tkanki jest niezbędna dla powodzenia ciąży. Test KIR jest narzędziem służącym do oszacowania ryzyka jej odrzucenia.

Analiza KIR jest szczególnie zalecana w przypadkach:

• Nawracających poronień – wykonanie testu sugerowane jest dla osób z historią wielokrotnych poronień.
• Długotrwałe trudności z zajściem w ciążę – badanie KIR może wspomóc wykrycie przyczyn immunologicznych problemów z poczęciem.
• Nieudane próby implantacji w procedurach IVF – pomaga zrozumieć, czy problemy z utrzymaniem ciąży mogą wynikać z nieodpowiednich interakcji immunologicznych między matką a zarodkiem.

Test KIR przeprowadza się z krwi obwodowej i nie wymaga od pacjenta specjalnych środków przygotowawczych, w tym bycia na czczo. Osoby po transfuzji krwi powinny poczekać 3 miesiące od przetoczenia, zanim przystąpią do badania.

Wyniki badania KIR są indywidualne dla każdej osoby i mogą być pomocne w diagnostyce przyczyn niepłodności, szczególnie u osób podejrzewanych o niepłodność immunologiczną. Interpretację wyniku badania należy przeprowadzić z lekarzem prowadzącym. Dla pełnego obrazu zaleca się jednoczesne wykonanie testu HLA-C.

W interpretacji wyniki badania KIR kluczowa jest identyfikacja obecności receptorów KIR hamujących oraz aktywujących na komórkach NK. Zbilansowane działanie obu typów receptorów jest normalne, natomiast wykrycie dysproporcji może wskazywać na możliwy atak układu immunologicznego na komórki organizmu — fakt mogący komplikować poczęcie i rozwijanie ciąży.

Badanie KIR często realizowane jest razem z analizą HLA-C, ponieważ interakcje pomiędzy receptorami KIR komórek NK matki a molekułami HLA-C na zarodku są kluczowe dla procesu implantacji w wczesnym etapie ciąży.

Innym powiązanym testem jest mikrocytotoksyczny (cross match), oceniający kompatybilność immunologiczną między dawcą a biorcą, często stosowany w kontekście przeszczepień.

HLA-C, czyli antygen leukocytów ludzkich klasy C, to jeden z antygenów obecnych na powierzchni komórek. Są one istotne dla układu immunologicznego, który dzięki nim rozróżnia własne komórki organizmu od obcych.

W kontekście badania interakcji receptorów KIR z komórkami NK (naturalne komórki zabójcze) w macicy, białka HLA-C odgrywają kluczową rolę. Nieprawidłowa współpraca między tymi elementami może być przyczyną kłopotów z implantacją zarodka, a nawet poronień.

Ważność interakcji receptorów KIR komórek NK macicy z cząsteczkami HLA-C komórek zarodkowych w początkowych fazach ciąży podkreśla, że badania KIR i HLA-C powinny być wykonywane łącznie.

Analiza HLA-C jest rekomendowana w przypadku:

• Problemów z poczęciem lub podtrzymaniem ciąży: Badanie HLA-C może ujawnić potencjalne kwestie immunologiczne;
• Nieudane próby zapłodnienia in vitro;
• Częste poronienia o niesprecyzowanej przyczynie.

Przed przystąpieniem do badania HLA-C nie są konieczne szczególne środki przygotowawcze. Nie ma wymogu bycia na czczo przed pobraniem krwi. Zaleca się jednak unikanie alkoholu, intensywnego wysiłku fizycznego oraz stresu na kilka dni przed pobraniem krwi, a także dbanie o lekkostrawną dietę i odpowiednie nawodnienie organizmu.

Test HLA-C jest analizą genetyczną, która nie posiada ściśle określonych wartości referencyjnych. Wyniki są interpretowane na podstawie identyfikacji lub braku określonych antygenów HLA-C.

Interpretacja wyników badania HLA-C opiera się na stwierdzeniu obecności bądź braku konkretnych antygenów HLA-C, co może wskazywać na dysfunkcje w układzie odpornościowym zarówno kobiety, jak i mężczyzny.

Komórki NK (natural killer) obecne w macicy posiadają receptory KIR, które uczestniczą w procesie rozpoznawania białek zarodkowych. Sukces implantacji jest możliwy, gdy zarodek jest identyfikowany jako "własny". W przeciwnym razie, gdy komórki zarodkowe są postrzegane jako zagrożenie, może dojść do niepowodzenia w implantacji. Wyniki są interpretowane w kontekście rodzaju receptorów KIR oraz typów antygenów HLA-C, a każde nieprawidłowości wymagają analizy przez specjalistę w celu ich wpływu na płodność pary.

Badanie HLA-C często prowadzone jest wspólnie z innymi testami w celu dokładniejszej diagnostyki, takimi jak:

• badanie KIR: To badanie jest przeprowadzane równolegle z HLA-C ze względu na to, że receptory KIR na NK w macicy współdziałają z antygenami HLA-C komórek zarodkowych.
• badanie immunofenotypu: Pozwala ocenić skład komórkowy układu odpornościowego, co może być przydatne w identyfikacji anomalii immunologicznych.

Badanie subpopulacji limfocytów to badanie immunologiczne oceniające procentowy udział i ilość poszczególnych grup limfocytów, które nie są wykrywalne przy standardowych badaniach krwi, jak morfologia czy rozmaz.

Wykonuje się je z użyciem zaawansowanej wielokolorowej cytometrii przepływowej, angażującej do 6-8 rodzajów przeciwciał monoklonalnych, umożliwiając dokładną identyfikację subpopulacji limfocytów. Choć pierwotnie stosowane głównie w diagnozowaniu pierwotnych i wtórnych niedoborów odporności, badanie to znajduje też zastosowanie przy ustalaniu przyczyn niepłodności. Nieprawidłowe proporcje subpopulacji limfocytów mogą sygnalizować nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu odpornościowego, wpływające niekorzystnie na płodność i utrzymanie ciąży.

Do kluczowych subpopulacji limfocytów należą:

• Limfocyty T, w tym:

·       Limfocyty T CD4+ (pomocnicze), regulujące odpowiedź immunologiczną.
·       Limfocyty T CD8+ (cytotoksyczne), eliminujące komórki zainfekowane i nowotworowe.

• Limfocyty B, produkujące przeciwciała, niezbędne w obronie przed infekcjami.
• Komórki NK (natural killer), które są zdolne do niszczenia komórek zainfekowanych i nowotworowych bez konieczności ich wcześniejszego rozpoznawania.

Badanie subpopulacji limfocytów zaleca się w przypadku:

• Chronicznych lub nawracających zakażeń, w diagnostyce deficytów immunologicznych, takich jak SCID czy niedobory immunoglobulin.
• Chorób autoimmunologicznych jak toczeń rumieniowaty układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów.
• Nowotworów, w kontekście monitorowania sytuacji immunologicznej pacjentów podczas leczenia, w tym immunosupresji i terapii raka.
• Przeszczepów narządów, celem monitorowania poziomu aktywności układu immunologicznego i dostosowywania terapii immunosupresyjnej.
• Alergii i nadwrażliwości, dla oceny reakcji alergicznych.
• Terapii chorób autoimmunologicznych i immunosupresyjnych do oceny efektywności leczenia i stopnia immunosupresji.
• Badań przesiewowych noworodków na wrodzone zaburzenia odporności.

Wszystko to zależy od klinicznego osądu lekarza i jego podejrzeń dotyczących problemów odpornościowych pacjenta, który może zlecić badanie przy odpowiednio uzasadnionych podejrzeniach.

Do wykonania analizy subpopulacji limfocytów nie wymaga się specjalnego przygotowania od pacjenta. Próbka krwi może być pobrana bez konieczności bycia na czczo, choć zaleca się około dwu-trzy godzinny odstęp od ostatniego posiłku. Zaleca się unikanie alkoholu, intensywnego wysiłku i stresu przed badaniem, zadbanie o lekkostrawną dietę, dobrą hydratację i odpowiednią ilość snu.

Ponieważ normy dla badania subpopulacji limfocytów mogą się różnić w zależności od laboratorium, metody i badanej populacji, najlepiej jest zdać się na interpretację lekarza. Przykładowe wartości normatywne mogą wyglądać jak poniżej:

• Ogólna liczba limfocytów (T, B i NK):

·       Dorośli: 1000 - 4800 limfocytów na mikrolitr krwi.
·       Dzieci: Różnorodne, w zależności od wieku.

• Subpopulacje limfocytów T:

·       CD3+ (łącznie): 600 - 2500/µL.
·       CD4+ (pomocnicze): 400 - 1600/µL.
·       CD8+ (cytotoksyczne): 200 - 1000/µL.

• Limfocyty B (CD19+): 70 - 500/µL.
• Komórki NK (CD16+/CD56+): 90 - 700/µL.

Podane wartości są przybliżone i mogą się różnić, a dokładne normy dostosowywane są do wieku i innych czynników szczególnych dla pacjenta.

Interpretacja badania subpopulacji limfocytów uwzględnia między innymi konkretne wartości, historię medyczną, objawy i kontekst kliniczny pacjenta. Niektóre z możliwych interpretacji to:

• Ogólna liczba limfocytów: Prawidłowe wartości - dobra funkcja układu odpornościowego. Niska liczba limfocytów może wskazywać na osłabienie odporności, podwyższona - na stan zapalny lub choroby autoimmunologiczne.
• Subpopulacje limfocytów T: Na przykład zmniejszona liczba limfocytów T CD4+ może sygnalizować osłabienie odporności, jak w HIV/AIDS, podwyższona liczba CD8+ może oznaczać zapalenie czy nowotwór.
• Limfocyty B: Niski poziom wskazuje na osłabienie zdolności do zwalczania infekcji, wysoki - potencjalnie na reakcje alergiczne czy autoimmunologiczne.
• Komórki NK: Niedobór wskaże na słabsze zdolności eliminowania zainfekowanych komórek, wysokie poziomy sugerują aktywną odpowiedź immunologiczną lub nowotwór.
• Stosunek CD4+/CD8+: Nieprawidłowości w tym stosunku mogą świadczyć o różnych problemach zdrowotnych, takich jak HIV, wymagających kompleksowej oceny klinicznej.
• Inne markery: Dodatkowo mogą być analizowane inne markery, ważne w kontekście diagnostyki chorób autoimmunologicznych i odpowiedzi immunologicznej.

Ważne, aby pamiętać, że analiza wyników powinna być wykonywana przez lekarza, biorąc pod uwagę całość informacji o stanie zdrowia pacjenta..

Badanie subpopulacji limfocytów jest często częścią szerszej diagnostyki immunologicznej, w tym:

• Ogólna liczba limfocytów: Dla diagnostyki ogólnych zaburzeń odporności.
• Poziom immunoglobulin: Do oceny funkcji odporności dzięki analizie różnych klas przeciwciał.
• Badanie cytokin: Ważnych białek regulujących odpowiedź immunologiczną.
• Badanie ANA: Wykrywające przeciwciała skierowane przeciwjądrowo, charakterystyczne dla chorób autoimmunologicznych.
• CRP: dla oceny stanów zapalnych.
• Immunofenotyp komórek limfoidalnych: Dla dokładnej analizy różnych subpopulacji limfocytów.
• Badanie HLA: W kontekście przeszczepów, dla oceny zgodności tkankowej.
• Poziom komórek CD4+ przy HIV: W monitorowaniu stanu odpornościowego i postępu choroby.
• Markery komórek nowotworowych: W diagnostyce i monitorowaniu leczenia raka.

Analiza cytokin to metoda badawcza identyfikująca role tych białek komunikacyjnych w organizmie, w tym ich udział w reakcjach zapalnych, modulacji odpowiedzi immunologicznej oraz procesach hematopoezy. Klasyfikuje się je w różne kategorie, takie jak:

• Interleukiny, zapewniające komunikację i oddziaływanie leukocytów nawzajem.
• Czynniki wzrostu, oddziałujące na podziały komórkowe i różnicowanie leukocytów w szpiku oraz funkcjonowanie dojrzałych komórek odpornościowych.
• Interferony, działające antywirusowo, przeciwnowotworowo oraz hamująco na proliferację komórkową.
• Chemokiny, stanowiące czynniki chemotaktyczne, istotne dla migracji komórek odpornościowych do miejsc infekcji.
• Nadrodzinę TNF, produkowaną przez różne komórki układu odpornościowego, mającą wpływ na szeroką gamę reakcji odpornościowych.
• Transformujący czynnik wzrostu (TGF), syntetyzowany przez liczne typy komórek, nie będący częścią podziału zaprezentowanego powyżej.

Rozróżnia się też cytokiny na prozapalne i przeciwzapalne, w zależności od ich funkcji. Badanie cytokin badające profil Th1/Th2 to test immunologiczny służący określeniu balansu między tymi dwoma typami cytokin wytwarzanych przez leukocyty.

Test cytokin ma kluczowe zastosowanie w diagnostyce różnorodnych schorzeń, w tym choroby Hashimoto, zaburzeń tarczycy, przewlekłego zmęczenia, reumatoidalnego zapalenia stawów, depresji oraz problemów poznawczych.

Badanie jest też istotne w przypadku powtarzających się poronień, problemów z poczęciem oraz jako element przygotowawczy do IVF. Niewłaściwe proporcje limfocytów Th1 do Th2 u kobiet mogą być przyczyną komplikacji ciążowych.

Badanie najlepiej przeprowadzać rano, nie jest wymagane bycie na czczo. Po terapii antybiotykowej konieczny jest co najmniej dwutygodniowy odstęp od ostatniej dawki leku przed wykonaniem badania.

Wartości referencyjne dla badania cytokin są zróżnicowane i zależą od laboratorium wykonującego badanie. Istotne jest utrzymanie równowagi między cytokinami Th1 i Th2, gdyż ich dysproporcje mogą prowadzić do różnorodnych zaburzeń zdrowotnych.

Ocena wyników badań cytokin powinna być przeprowadzona przez specjalistę z uwzględnieniem indywidualnej sytuacji pacjenta. Zaburzenia w stosunku cytokin Th1 do Th2 mogą mieć związek z problemami w zajściu w ciążę lub nawracającymi poronieniami.

Ocena wyników badań cytokin powinna być przeprowadzona przez specjalistę z uwzględnieniem indywidualnej sytuacji pacjenta. Zaburzenia w stosunku cytokin Th1 do Th2 mogą mieć związek z problemami w zajściu w ciążę lub nawracającymi poronieniami.

Analiza cytokin często jest elementem szerszej diagnozy niepłodności, w której stosowane są także inne testy, jak morfologia krwi, badanie moczu, testy funkcji wątroby, czy ocena poziomu hormonów. Używana jest również do monitorowania terapeutycznego procesu leczenia niepłodności.

Badanie antykoagulantu toczniowego, znanego jako LA, ma na celu wykrycie przeciwciał wytwarzanych przeciwko fosfolipidom i związanym z nimi białkom w błonach komórkowych. Charakterystyczna dla tych przeciwciał jest ich tendencja do wywoływania skłonności zakrzepowych, zwiększając ryzyko zakrzepicy.

LA, będące jednym typem przeciwciał antyfosfolipidowych (aPL), interferują z procesem krzepnięcia, mogą prowadzić do zakrzepów przez uszkodzenie naczyniowe, zmniejszenie produkcji prostaglandyn hamujących krzepnięcie, a także poprzez wpływ na działanie fibrynolizy i białka C.

Oznaczenie LA polega na ocenie hamowania przemiany protrombiny w trombinę przez aPL, w wyniku wydłużenia czasu częściowej tromboplastyny po aktywacji aPTT.

Badanie antykoagulantu toczniowego jest wskazane w przypadkach, nawracających poronień, epizodów zakrzepowych o niewyjaśnionym pochodzeniu, czy w przypadku chorób autoimmunologicznych związanych z nieprawidłowościami w krzepnięciu. Sugerowane jest także, gdy badania wykazują przedłużony czas aPTT oraz stanowi standardową część diagnostyki przy zakrzepicy żył głębokich.

Aby przeprowadzić badanie antykoagulantu toczniowego:

• pacjent powinien być na czczo przed oddaniem krwi,
• krew zaleca się pobrać rano, między 7:00 a 10:00,
• dzień przed badaniem zaleca się spożywanie lekkostrawnej, niskotłuszczowej diety oraz wystrzeganie się od używek,
• zaleca się unikanie intensywnego wysiłku fizycznego 24 godziny przed oddaniem krwi,
• w przypadku przyjmowania doustnych leków przeciwzakrzepowych, należy je odstawić, aby uniknąć wyników fałszywie dodatnich.

Test antykoagulantu toczniowego jest oceną funkcjonalną, nie określa wartości ilościowych, stąd wyniki interpretuje się jako pozytywne bądź negatywne:

• Negatywny wynik wskazuje na brak przeciwciał LA we krwi.

• Pozytywny wynik sygnalizuje obecność przeciwciał LA, co może świadczyć o zespole antyfosfolipidowym lub innych chorobach autoimmunologicznych.

Pozytywny wynik badania LA oznacza obecność przeciwciał i może wymagać powtórzenia badania po kilku tygodniach w celu ustalenia przejściowej lub przewlekłej obecności tych przeciwciał.

Dodatnie LA występujące dwukrotnie, w odstępie co najmniej 12 tygodni, jest jednym z kryteriów rozpoznania zespołu antyfosfolipidowego (APS), obejmującego zarówno kryteria laboratoryjne jak i kliniczne.

Do badań związanych z LA należą testy na obecność innych przeciwciał antyfosfolipidowych, takich jak przeciwciała antykardiolipinowe i anti-beta2-glikoproteina I, które często są przeprowadzane razem z LA w diagnostyce APS.

Analiza liczby płytek krwi jest również częścią diagnostyki, ponieważ osoby z LA mogą mieć trombocytopenię oraz mogą przyjmować leczenie heparyną wpływające na wyniki testów.

Białko C

Białko S

Oporność na aktywowane białko C (APC-R)

Czas koalinowo-kefalinowy (APTT)

Czas protrombinowy (PT) i INR

Fibrynogen

Antytrombina III

D-dimery (badanie ilościowe)

Analiza cytokin to metoda badawcza identyfikująca role tych białek komunikacyjnych w organizmie, w tym ich udział w reakcjach zapalnych, modulacji odpowiedzi immunologicznej oraz procesach hematopoezy. Klasyfikuje się je w różne kategorie, takie jak:

• Interleukiny, zapewniające komunikację i oddziaływanie leukocytów nawzajem.
• Czynniki wzrostu, oddziałujące na podziały komórkowe i różnicowanie leukocytów w szpiku oraz funkcjonowanie dojrzałych komórek odpornościowych.
• Interferony, działające antywirusowo, przeciwnowotworowo oraz hamująco na proliferację komórkową.
• Chemokiny, stanowiące czynniki chemotaktyczne, istotne dla migracji komórek odpornościowych do miejsc infekcji.
• Nadrodzinę TNF, produkowaną przez różne komórki układu odpornościowego, mającą wpływ na szeroką gamę reakcji odpornościowych.
• Transformujący czynnik wzrostu (TGF), syntetyzowany przez liczne typy komórek, nie będący częścią podziału zaprezentowanego powyżej.

Rozróżnia się też cytokiny na prozapalne i przeciwzapalne, w zależności od ich funkcji. Badanie cytokin badające profil Th1/Th2 to test immunologiczny służący określeniu balansu między tymi dwoma typami cytokin wytwarzanych przez leukocyty.

Test cytokin ma kluczowe zastosowanie w diagnostyce różnorodnych schorzeń, w tym choroby Hashimoto, zaburzeń tarczycy, przewlekłego zmęczenia, reumatoidalnego zapalenia stawów, depresji oraz problemów poznawczych.

Badanie jest też istotne w przypadku powtarzających się poronień, problemów z poczęciem oraz jako element przygotowawczy do IVF. Niewłaściwe proporcje limfocytów Th1 do Th2 u kobiet mogą być przyczyną komplikacji ciążowych..

Badanie najlepiej przeprowadzać rano, nie jest wymagane bycie na czczo. Po terapii antybiotykowej konieczny jest co najmniej dwutygodniowy odstęp od ostatniej dawki leku przed wykonaniem badania.

Wartości referencyjne dla badania cytokin są zróżnicowane i zależą od laboratorium wykonującego badanie. Istotne jest utrzymanie równowagi między cytokinami Th1 i Th2, gdyż ich dysproporcje mogą prowadzić do różnorodnych zaburzeń zdrowotnych.

Ocena wyników badań cytokin powinna być przeprowadzona przez specjalistę z uwzględnieniem indywidualnej sytuacji pacjenta. Zaburzenia w stosunku cytokin Th1 do Th2 mogą mieć związek z problemami w zajściu w ciążę lub nawracającymi poronieniami.

Analiza cytokin często jest elementem szerszej diagnozy niepłodności, w której stosowane są także inne testy, jak morfologia krwi, badanie moczu, testy funkcji wątroby, czy ocena poziomu hormonów. Używana jest również do monitorowania terapeutycznego procesu leczenia niepłodności.

To pogłębiona ocena przeciwciał przeciwjądrowych i przeciwcytoplazmatycznych wykonanej testem ANA1.

ANA 1

W przypadku dodatnich wyników ANA 1 oraz ANA 2, kolejnym krokiem diagnostycznym jest zazwyczaj wykonanie badania ANA 3. 

W skład profilu ANA 3 wchodzą 16 następujących przeciwciał:

• AMA M2,
• Pm-Scl,
• PCNA,
• CENB,
• dsDNA,
• histony,
• Jo-1,
• nRNP/Sm,
• Sm,
• nukleosomy,
• Ro-52,
• rybosomalne białko P,
• Scl-70,
• SS-A,
• SS-B,
• DFS7.

ANA1

Homocysteina jest aminokwasem, który naturalnie występuje w ludzkim organiźmie.

Powstającym na skutek procesu demetylacji metioniny. W warunkach homeostazy organizmu (pełnego zdrowia), powstała homocysteina ponownie powraca do formy metioniny- do procesu tego niezbędna jest jednak obecność witaminy B6, B12 oraz kwasu foliowego. Do poprawnego zachodzenia tej rekacji niezbędna jest zatem obecność wszystkim wymienionych substancji.

Jej zbyt duża ilość może prowadzić do rozwoju chorób, między innymi miażdżycy. Wysoka homocysteina negatywnie oddziałuje także na kobiety spodziewające się dziecka- hiperhomocysteinemia może powodować powikłania w ciąży, a w najgorszych przypadkach prowadzić do poronienia. 

Badanie poziomu homocysteiny w osoczu krwi warto wykonać w przypadku:

• przebytego incydentu związanego z zaburzeniami sercowo-naczyniowymi (zawał serca, udar mózgu);
• incydentu związanego z zaburzeniami sercowo naczyniowymi, który wystąpił u pacjentów poniżej 40 r.ż.;
• u pacjentów ze zdiagnozowaną niewydolnością nerek;
• u pacjentek starających się o dziecko/będących w ciąży, których poprzednie okresy oczekiwania na dziecko zakończyły się poronieniem.

Badanie poziomu homocysteiny wymaga przygotowania podobnego, jak do klasycznego badania krwi.

Pacjent powinien stawić się na badanie w godzinach porannych.

Przez co najmniej 8 godzin przed wykonaniem badania należy wstrzymać się od jedzenia i picia (dozwolone jest wypicie kilku łyków wody w przypadku pragnienia).

Warto także pamiętać o odpowiednim wypoczynku- badanie powinno być poprzedzone odpowiednią ilością snu.

Przed wykonaniem badania należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym- niektóre z przyjmowanych leków lub suplementów mogą zaburzać wiarygodność wyniku. Przed wykonaniem badania niezbędne wówczas jest ich odpowiednio wczesne odstawienie.

Norma dla poziomu homocysteiny we krwi wynosi od 6 do 9 µmol/l.

Za podwyższone wartości homocysteiny uznaje się  wynik w granicy  9-12 µmol/l.

Wartości między 12 a 15 µmol/l lub wyższe, uznaje się za sygnał alarmowy, wskazujący na wysokie ryzyko rozwoju patologii chorobowych.

Podwyższony poziom homocysteiny -hiperhomocysteinemia może mieć charakter pierwotny lub wtórny. Pierwotnie występuje ona u osób, u których doszło do mutacji w obrębie genów kodujących elementy łańcucha przemian metioniny.

Wtórnie nadmiar homocysteiny może pojawić się w przebiegu zaburzeń, takich jak:

• niedobory witamin z grupy B;
• niedobory kwasu foliowego;
• przewlekła niewydolność nerek;
• choroba Addisona-Biermera;
• choroby nowotworowe;
• łuszczyca.

Hiperhomocysteinemia obserwowana jest także w przypadku chorych, u których stosowana jest terapia lekami blokującymi działanie kwasu foliowego.

Hiperhomocysteinemia może prowadzić do rozwoju powikłań ciążowych, takich jak:

• odklejenie łożyska,
• uszkodzenie cewy nerwowej dziecka,
• poronienia.

W przypadku wystąpienia poronień wcześniejszych ciąż należy rozważyć wykonanie nie tylko badania poziomu homocysteiny, ale też oznaczenia stężenia witaminy B6, B12 oraz kwasu foliowego.

Oznaczenie poziomu witaminy B6, B12 oraz kwasu foliowego może być bardzo istotne dla diagnozy problemu, związanego z odchyleniami wartości homocysteiny.

Nieprawidłowe ilości tych witamin i minerałów mogą zaburzać proces przemiany homocysteiny w metioninę, wpływając pośrednio na jej nieprawidłowe stężenie w osoczu krwi.

Androstendion to istotny hormon steroidowy, który pełni rolę bezpośredniego prekursora w produkcji innych ważnych hormonów płciowych jak testosteron i estron. Jego synteza zachodzi w komórkach Leydiga w jądrach u mężczyzn, gdzie jest niezbędny w procesie spermatogenezy, oraz w komórkach theca (komórki osłonki pęcherzyka) w jajnikach u kobiet, gdzie uczestniczy w cyklach miesiączkowych i owulacji. Androstendion jest także produkowany przez nadnercza, a w mniejszym stopniu może być tworzony w innych tkankach, na przykład w wątrobie i tkance tłuszczowej.

Będąc steroidem, androstendion jest pochodną cholesterolu, i jego synteza może być modulowana przez różnorodne czynniki, w tym przez inne hormony takie jak adrenokortykotropina (ACTH), które regulują działalność nadnerczy, czy przez gonadotropiny (LH i FSH), kontrolujące pracę gonad.

Hormon ten odgrywa szczególnie ważną rolę w okresie poprzedzającym dojrzewanie płciowe, jak i w całym życiu rozrodczym, mając wpływ na rozwój cech płciowych drugorzędnych i na funkcjonowanie układu rozrodczego.

Badanie androstendionu jest wskazane w diagnostyce różnych stanów, do których zaliczają się:

• Wyjaśnienie przyczyn hirsutyzmu (wzmożonego owłosienia) i wypadania włosów u kobiet.
• Diagnostyka zaburzeń cyklu menstruacyjnego i zespołu policystycznych jajników (PCOS).
• Ocena pracy nadnerczy, w tym w diagnostyce różnych form hiperandrogenizmu.
• Wspomaganie diagnozy zaburzeń płciowych i niepłodności zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
• Monitorowanie stężenia androgenów u osób z guzami wytwarzającymi hormony steroidowe.

Aby uzyskać wiarygodne wyniki, zaleca się:

• Wykonywanie badania rano, gdyż poziom hormonów może wykazywać wahania związane z rytmami dobowymi.
• Bycie na czczo – szczególnie ważne, aby uniknąć spożywania pokarmów, które mogą zmieniać poziom hormonów w organizmie.
• Unikanie intensywnego wysiłku fizycznego na 24 godziny przed badaniem.
• Omówienie z lekarzem stosowanych leków, gdyż niektóre mogą wpływać na poziom badanych hormonów.
• Pamiętanie o wstrzymaniu się od palenia oraz spożywania alkoholu na kilka godzin przed badaniem.

Wartości referencyjne dla androstendionu mogą różnić się w zależności od laboratorium i stosowanej metodyki oraz są zależne od płci, a u kobiet również od fazy cyklu.

Zwykle normy dla kobiet przed menopauzą wahają się od 0,49 do 1,31 ng/ml, podczas gdy dla mężczyzn typowy zakres wynosi od 0,28 do 1,52 ng/ml. U kobiet po menopauzie te wartości mogą być niższe i wynoszą od 0,187 do 1,07 ng/ml.

Należy zawsze uwzględniać dane konkretne dla danego laboratorium diagnostycznego i porównywać wyniki z zakresami referencyjnymi podanymi w wynikach badania.

Poziom androstendionu może być interpretowany zależnie od wielu czynników fizjologicznych i potencjalnych patologii.

Podwyższone wartości androstendionu u kobiet często sygnalizują hiperandrogenizm, który może prowadzić do takich objawów, jak nasilone owłosienie, trądzik, a nawet zaburzenia miesiączkowania. Częstą przyczyną tych zaburzeń jest zespół policystycznych jajników (PCOS), gdzie dochodzi do zaburzenia równowagi hormonalnej w organizmie. Inne potencjalne przyczyny to guzy wytwarzające androgeny w jajnikach lub nadnerczach oraz genetyczne schorzenia zaburzające syntezę steroidów, jak w przypadku defektów enzymatycznych w biosyntezie kortyzolu.

U mężczyzn wysoki poziom androstendionu może być powiązany z zaburzeniami hormonalnymi lub guzami produkującymi androgeny. Również wysoki poziom może odzwierciedlać funkcjonowanie nowotworów, które sekretują hormony, lub wynikać z zastosowanej suplementacji i terapii hormonalnej.

Niski poziom androstendionu może być oznaką nieprawidłowości w pracy jajników, jąder czy nadnerczy. U kobiet niedobór androstendionu może wiązać się z dysfunkcją owulacji oraz utrudniać zajście w ciążę. Podczas ciąży niskie poziomy androstendionu są normalne. U mężczyzn niskie stężenia mogą wskazywać na hipogonadyzm - stan, w którym jądra nie wytwarzają wystarczającej ilości hormonów płciowych.

W interpretacji wyniku badań steroidów hormonalnych ważnych jest wiele współistniejących czynników, takich jak przyjmowane leki (w tym steroidy anaboliczne), stan odżywienia organizmu czy obecność stanów zapalnych i chorób przewlekłych.

Badanie poziomu androstendionu często jest przeprowadzane jako część kompleksowej oceny hormonalnej, w której mogą być również uwzględnione:

• Testosteron i DHEA-S (siarczan dehydroepiandrosteronu) – inne androgeny, których poziom może zostać równocześnie oceniony.
• LH i FSH – aby ocenić gospodarkę hormonalną w organizmie.
• USG jajników – może pomóc w diagnostyce PCOS i innych zaburzeń.
• Badania genetyczne – szczególnie kiedy podejrzewa się zespoły genetyczne wpływające na produkcję hormonów steroidowych.

Siarczan dehydroepiandrosteronu (DHEA-SO4) jest organicznym związkiem chemicznym, który jest siarczanową formą steroidu zwanego dehydroepiandrosteronem (DHEA). Jest to jeden z licznych hormonów produkowanych przez organizm człowieka, a jego siarczanowa forma jest szczególnie stabilna w obiegu krwi, co ułatwia jego mierzenie w badaniach diagnostycznych.

Głównym miejscem produkcji DHEA-SO4 są nadnercza – parzyste gruczoły położone tuż nad górnymi biegunami nerek. Siarczan DHEA jest uważany za biologicznie nieaktywną formę magazynowaną w organizmie, która może zostać później przekształcona w aktywne hormony steroidowe, takie jak androgeny (m.in. testosteron) i estrogeny, w różnych tkankach ciała, w tym w jajnikach, jądrach, tkance tłuszczowej i skórze.

DHEA i DHEA-SO4 odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu układu endokrynnego i metabolicznego, wpływając na rozwój cech płciowych, odporność oraz ogólny stan zdrowia i samopoczucie. Stężenie DHEA-SO4 w organizmie zmienia się z wiekiem – jest wyższe w okresach dojrzewania i młodości, a maleje wraz z procesem starzenia się organizmu. Badanie poziomu siarczanu dehydroepiandrosteronu jest pomocne w diagnozowaniu różnych schorzeń związanych z nadnerczami, w tym zaburzeń hormonalnych i guzów.

Badanie DHEA-SO4 jest przeprowadzane w celu sprawdzenia przyczyn:

• nadmiernego owłosienia u kobiet – hirsutyzmu,
• niepłodności u kobiet,
• zaburzeń menstruacyjnych,
• wczesnego (przedwczesnego) dojrzewania u chłopców,
• guzów nadnerczy,
• oceny funkcji nadnerczy w zespole policystycznych jajników (PCOS).

Przygotowanie do badania poziomu DHEA-SO4 jest stosunkowo proste i zazwyczaj obejmuje:

• unikanie ciężkiego wysiłku fizycznego na kilka godzin przed badaniem,
• poinformowanie lekarza o wszystkich stosowanych lekach, ponieważ niektóre mogą wpływać na poziom hormonu,
• zaleca się, aby badanie było przeprowadzane rano, kiedy to poziom hormonów jest najbardziej stabilny,
• przed badaniem należy zachować post, czyli nie spożywać pokarmów przez około 8-12 godzin przed pobraniem krwi.

Normy poziomu DHEA-SO4 mogą różnić się w zależności od wieku, płci oraz metody użytej w laboratorium. Dlatego wartości referencyjne są zazwyczaj podane przez laboratorium wykonujące badanie. Dla kobiet norma waha się od około 35 do 430 µg/dL, natomiast dla mężczyzn od około 50 do 560 µg/dL.

Podwyższony poziom DHEA-SO4 może wskazywać na obecność guzów nadnerczy, zespół policystycznych jajników, chorobę Cushinga czy na nadczynność nadnerczy.

Niski poziom może sugerować Chorobę Addisona, infekcje grzybicze, niedoczynność przysadki czy choroby autoimmunologiczne.

Analiza poziomu DHEA-SO4 powinna być interpretowana w kontekście innych badań i objawów klinicznych.

Często poziom DHEA-SO4 jest badany razem z innymi hormonami. Inne powiązane badania to na przykład:

• Test ACTH, który diagnozuje zdolność nadnerczy do odpowiedzi na hormon adrenokortykotropowy.
• Kortyzol, który pomaga ocenić funkcje nadnerczy, zwłaszcza w odpowiedzi na stres.
• Poziom innych androgenów, takich jak testosteron i androstenedion.
• Testy na hormony płciowe, takie jak LH i FSH, celem ustalenia równowagi hormonalnej.

Dehydroepiandrosteron (DHEA) jest endogennym hormonem steroidowym, który odgrywa ważną rolę w metabolizmie hormonów płciowych.

Jego produkcja odbywa się głównie w nadnerczach – małych gruczołach endokrynologicznych umiejscowionych na górnych biegunach nerek.

DHEA służy jako prekursor dla androgenów oraz estrogenów, co oznacza, że jest substancją wyjściową, z której w organizmie mogą być syntetyzowane inne hormony płciowe.

Poziom DHEA w organizmie może zostać zmierzony w celu diagnozowania różnych stanów związanych przede wszystkim z funkcjonowaniem nadnerczy. Wskazania do wykonania badania DHEA obejmują:

• Niewyjaśnione objawy hirsutyzmu (nadmiernego owłosienia) u kobiet,
• Zaburzenia miesiączkowania i inne symptomy związane z PCOS (zespół policystycznych jajników), 
• Diagnostykę niewydolności nadnerczy,
• Badanie przyczyn niepłodności,
• Ocena wczesnego lub opóźnionego dojrzewania u dzieci, 
• Ocena podejrzenia obecności guzów nadnerczy.

Przygotowanie do badania DHEA jest relatywnie proste i zazwyczaj obejmuje następujące kroki:

• Ze względu na dobowe wahania poziomu hormonów, badanie jest przeprowadzane najczęściej w godzinach porannych.
• Zaleca się unikanie intensywnego wysiłku fizycznego na dzień przed badaniem oraz odpoczynek przed jego wykonaniem.
• Wstrzymanie się od jedzenia na 8-12 godzin przed pobraniem krwi – należy być na czczo.
• Zgłoszenie lekarzowi czy personelowi laboratorium wszystkich przyjmowanych leków, gdyż niektóre mogą wpływać na poziom DHEA.

Poziom DHEA waha się w zależności od wieku, płci i indywidualnych uwarunkowań organizmu. Również metody pomiarowe mogą powodować różnice w wartościach referencyjnych, dlatego zawsze należy interpretować wyniki w kontekście konkretnych wskazań laboratorium.

Przykładowe wartości referencyjne dla dorosłych mogą wynosić od 180 do1250 ng/dL (4,95–34,47 µmol/L) dla mężczyzn i 130–980 ng/dL (3,58–27,04 µmol/L) dla kobiet.

Interpretacja wyników badania poziomu DHEA (dehydroepiandrosteronu) wymaga rozważenia wielu aspektów - w tym historii medycznej pacjenta, jego wieku, płci oraz objawów. Podwyższone lub obniżone stężenie DHEA może sugerować różne stany kliniczne, a ostateczną diagnozę powinien postawić lekarz po rozpatrzeniu również innych badań i informacji.

Wysokie wartości DHEA mogą wskazywać na:

• Hiperplazję nadnerczy - stan ten powoduje zwiększone wytwarzanie androgenów przez nadnercza, co może prowadzić do nieprawidłowego owłosienia (hirsutyzmu) u kobiet, trądziku lub rzadziej do zaburzeń menstruacyjnych.
• Nowotwory Nadnerczy - rzadko, ale wysoki poziom DHEA może być objawem guza nadnerczy, który wytwarza androgeny.
• Zespół policystycznych jajników (PCOS) -  jest to jeden z najczęstszych zaburzeń hormonalnych u kobiet, który może powodować zwiększoną produkcję androgenów, w tym DHEA, co skutkuje zaburzeniami cyklu miesiączkowego, trądzikiem oraz hirsutyzmem.
• Przedwczesne Dojrzewanie - u dzieci podwyższony poziom DHEA może wskazywać na przedwczesne dojrzewanie płciowe.

Ważne jest, aby w razie stwierdzenia wysokiego poziomu DHEA, lekarz przeprowadził szczegółowy wywiad oraz zlecił dalszą diagnostykę, która może obejmować dodatkowe testy hormonów, obrazowanie nadnerczy (CT, MRI) czy inne badania.

Niskie wartości DHEA mogą sygnalizować:

• Niedoczynność Nadnerczy - choroby takie jak choroba Addisona mogą powodować niewystarczającą produkcję hormonów przez nadnercza, w tym również DHEA.
• Zaburzenia Hormonalne - w dysfunkcjach endokrynologicznych, takich jak pewne rodzaje hipopituaryzmu, gdzie przysadka mózgowa nie oddziałuje adekwatnie na nadnercza.
• Starzenie się - naturalny spadek produkcji DHEA jest związany z procesem starzenia, dlatego niższy poziom u starszych pacjentów może nie wskazywać na stan chorobowy.

W przypadku zdiagnozowania niskiego poziomu DHEA, terapia ma na celu przywrócenie prawidłowego poziomu hormonów. Może to obejmować suplementację DHEA, która zawsze powinna odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza ze względu na ryzyko działań niepożądanych oraz potrzebę monitorowania poziomu hormonów.

Badanie poziomu DHEA często jest częścią szerszej oceny hormonalnej. Powiązane badania to m.in.:

• Pomiar stężenia DHEA-SO4 (siarczanu DHEA), będącego bardziej stabilną formą tego hormonu w krwiobiegu.
• Badanie poziomów androgenów, takich jak testosteron i androstendion.
• Pomiar poziomu hormonów gonadotropowych, jak LH (lutropina) i FSH (folitropina).
• Badanie poziomu kortyzolu, szczególnie w kontekście funkcji nadnerczy i reakcji na stres.

Free Androgen Index (FAI), czyli współczynnik wolnego androgenu, jest wskaźnikiem stosunku poziomu ogólnego testosteronu do globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG). Nie jest to więc hormon, ale obliczana wartość wykorzystywana do oceny frakcji biodostępnych androgenów w organizmie.

Androgeny są wytwarzane głównie przez gonady, tj. jądra u mężczyzn i jajniki u kobiet, a także przez nadnercza u osób obu płci. FAI pozwala ocenić, jak duża część całkowitych androgenów jest "wolna", tj. niezwiązana i tym samym zdolna do działania na poziomie tkanek.

FAI jest użytecznym narzędziem diagnostycznym w ocenie wolnych androgenów w organizmie, szczególnie u kobiet z objawami związanymi z nadmiarem męskich hormonów płciowych. Poprzez połączenie wyników FAI z innymi badaniami hormonalnymi, możliwa jest kompleksowa diagnoza stanów, takich jak PCOS, a także innych zaburzeń hormonalnych.

Ważne jest, aby wyniki były interpretowane w kontekście symptomów klinicznych oraz w oparciu o dane z różnych badań diagnostycznych.

Badanie FAI wykonuje się głównie w przypadku podejrzeń na zaburzenia równowagi hormonalnej androgenów, szczególnie u kobiet. Wskazania do wykonania badania obejmują:

• Objawy hirsutyzmu, czyli nadmiernego owłosienia o męskim typie,
• Nietypowy trądzik lub łysienie,
• Zaburzenia miesiączkowania,
• Diagnostykę zespołu policystycznych jajników (PCOS),
• Ocena niepłodności u kobiet.

Przygotowanie do badania FAI jest podobne do przygotowania do innych badań krwi. Zalecenia obejmują:

• Zachowanie prawidłowego stanu nawodnienia,
• Uniknięcie stresu oraz wysiłku fizycznego na kilka godzin przed badaniem,
• Informowanie o wszystkich przyjmowanych lekach, gdyż niektóre z nich mogą wpływać na poziomy testosteronu i SHBG,
• Należy uzgodnić z lekarzem, czy wynik badania nie będzie zakłócony w przypadku przyjmowania hormonalnej terapii zastępczej lub środków antykoncepcyjnych.

Wartości referencyjne dla FAI mogą się różnić w zależności od laboratorium i przyjętej metodyki, są również różne dla mężczyzn i kobiet. Są one zwykle wyrażane jako procent i dla zdrowych kobiet wahają się od około 0,7% do 7%, natomiast u mężczyzn od około 14% do 130%.

Podwyższony FAI:

U kobiet wysoki wskaźnik FAI może wskazywać na nadmiar androgenów, co może być objawem takich zaburzeń jak:

• Zespół policystycznych jajników (PCOS) - charakteryzuje się podwyższonymi poziomami androgenów, co może prowadzić do nieregularnych miesiączek, trądziku, hirsutyzmu (nadmiernego owłosienia) oraz problemów z płodnością.
• Hiperandrogenizm - może wynikać z różnych schorzeń i może prowadzić do zaburzeń miesiączkowania i cech wirylizacji (męskich cech płciowych).
• Guzy produkujące androgeny - niekiedy wysokie wartości FAI mogą świadczyć o guzach nadnerczy lub jajników produkujących androgeny.

Niski FAI:

U mężczyzn niski poziom FAI może wskazywać na hipogonadyzm, czyli zmniejszoną zdolność jąder do wytwarzania testosteronu, co może prowadzić do takich objawów jak zmniejszona masa mięśniowa, otyłość, obniżenie libido czy problemy z erekcją. U kobiet, niski poziom FAI zazwyczaj nie jest powodem do niepokoju.

Należy pamiętać, że wskaźnik FAI powinien być interpretowany w połączeniu z innymi badaniami i całością stanu klinicznego pacjenta. Lekarz może zlecić dodatkowe badania na inne hormony, takie jak: LH, FSH czy DHEA-S oraz inne testy, aby uzyskać pełniejszy obraz sytuacji hormonalnej pacjenta. Interpretacja wyników może także uwzględniać takie czynniki jak wiek, waga, dieta, poziom aktywności fizycznej i stosowanie określonych leków.

Zawsze ważne jest, aby wyniki były interpretowane przez wykwalifikowanego lekarza, który może wziąć pod uwagę indywidualne cechy każdego przypadku oraz kierować dalszą diagnostyką i leczeniem.

Inne badania związane z oceną równowagi hormonalnej to:

• Poziom całkowitego testosteronu,
• SHBG (globulina wiążąca hormony płciowe),
• Poziom innych androgenów, takich jak androstendion i DHEA,
• Badania hormonalne, takie jak: LH, FSH, żeby zobaczyć pełny obraz gospodarki hormonalnej.
• Często FAI stosuje się razem z oceną parametrów metabolicznych i ultrasonografii jajników, zwłaszcza w diagnozie PCOS.

Badanie AMH (ang. Anti-Müllerian Hormone) to test służący do pomiaru poziomu hormonu antymüllerowskiego we krwi. AMH jest białkiem wytwarzanym przez komórki ziarniste otaczające każdy dojrzewający pęcherzyk jajnikowy, a jego poziom odzwierciedla rezerwę jajnikową kobiety, czyli ogólną liczbę dostępnych pęcherzyków jajnikowych zdolnych do dojrzewania i owulacji.

AMH jest również produkowany przez mężczyzn – a konkretnie przez komórki Sertoliego znajdujące się w jądrach – i pełni ważną rolę podczas rozwoju płciowego przed urodzeniem. AMH odpowiada za regresję przewodów Müllera, które są strukturami anatomicznymi dającymi początek żeńskiemu układowi rozrodczemu, co jest kluczowe dla prawidłowego rozwoju męskich narządów płciowych.

W przeciwieństwie do kobiet, u których poziom AMH jest wykorzystywany głównie do oceny rezerwy jajnikowej, u mężczyzn jego zastosowanie jest różne.

Badanie poziomu AMH ma szereg wskazań, przede wszystkim w obszarze oceny płodności:

• Ocena rezerwy jajnikowej u kobiet planujących ciążę, szczególnie po 30. roku życia.
• Diagnoza przedwczesnego wygasania funkcji jajników.
• Ocena odpowiedzi na stymulację jajników w leczeniu niepłodności metodami wspomaganego rozrodu (np. IVF).
• Diagnostyka skuteczności leczenia endometriozy.
• Ocenie funkcji jajników u pacjentek po chemioterapii lub radioterapii.
• Diagnostyka zaburzeń rozwoju płciowych, w tym zespołu policystycznych jajników (PCOS).

Wskazania do pomiaru AMH u mężczyzn:

• Diagnostyka zaburzeń rozwoju płciowego - u dzieci z niejasnymi objawami różnicowania płci sprawdzenie poziomu AMH może pomóc w potwierdzeniu obecności lub braku funkcjonalnej tkanki jądra.
• Klinefelter's syndrome - wysokie poziomy AMH u młodych chłopców mogą wskazywać na tę chorobę.
• Po zabiegach onkologicznych - jako wskaźnik zachowania funkcji jądrowej, na przykład po chemioterapii.
• Monitorowanie funkcjonowania jąder - u przeszczepionych jąder oraz w określaniu skuteczności terapii hormonalnej.

Na poziom AMH nie wpływa cykl miesiączkowy, dlatego badanie może być wykonane w dowolnym dniu cyklu. Ponieważ poziom hormonu nie ulega dużym wahań w ciągu cyklu, nie ma specjalnych wymogów dotyczących przygotowania się do badania. Pacjentka powinna jedynie dostosować się do ogólnych zaleceń przed pobraniem krwi, np. unikać dużego wysiłku fizycznego i stresujących sytuacji.

Normy poziomu AMH różnią się w zależności od laboratorium, techniki pomiaru i grupy wiekowej, dlatego zawsze należy interpretować wyniki w odniesieniu do wartości podanych przez dane laboratorium.

Typowe wartości dla kobiet:

• 20 – 24 lat 1,52 – 9,95 ng/ml
• 25 – 29 lat 1,20 – 9,05 ng/ml
• 30 – 34 lat 0,711 – 7,59 ng/ml
• 35 – 39 lat 0,405 – 6,96 ng/ml
• 40 – 44 lat 0,059 – 4,44 ng/ml
• 45 – 50 lat 0,01 – 1,79 ng/ml

Wartości dla mężczyzn:

• 1,43 – 11,6 ng/ml

Niskie wartości AMH mogą wskazywać na obniżoną rezerwę jajnikową i mniejszą odpowiedź na stymulację hormonalną w przypadku zabiegów wspomaganego rozrodu.

Wysokie wartości mogą być związane z PCOS, gdzie występuje wiele małych pęcherzyków jajnikowych. Interpretacja wyniku powinna uwzględniać wiek kobiety, jej historię płodności i inne czynniki kliniczne.

Obniżone wartości AMH u mężczyzn mogą sugerować zmniejszoną funkcję jądrową lub nieprawidłowy rozwój jąder. Niski poziom AMH u chłopców w okresie dojrzewania lub u mężczyzn może także wskazywać na pierwotny hipogonadyzm.

Podwyższone wartości AMH u chłopców mogą być fizjologiczne, ale utrzymujące się wysokie poziomy mogą wskazywać na zaburzenia, takie jak opóźniony dojrzewanie płciowe lub Klinefeltera.

Oprócz AMH, w diagnostyce rezerwy jajnikowej oraz płodności mogą być wykorzystane następujące badania:

• Ocena poziomu Folikulotropiny (FSH) – zwłaszcza 3. dnia cyklu.
• Ocena poziomu Estradiolu (E2) – również w początkowej fazie cyklu.
• Ocena ilości antralnych (dominujących) pęcherzyków jajnikowych za pomocą ultrasonografii (USG).
• Badanie poziomu Luteinizującej Hormonu (LH) oraz Prolaktyny (PRL).

Hormon folikulotropowy, znany jako FSH, jest glikoproteinowym hormonem tropowym, produkowanym przez przysadkę mózgową.

Ma kluczowe znaczenie dla regulacji procesów rozrodczych, w tym wzrostu i dojrzewania pęcherzyków jajnikowych u kobiet, a u mężczyzn wpływa na spermatogenezę, czyli proces tworzenia i dojrzewania plemników.

FSH należy wraz z LH (lutropiną) do grupy gonadotropin.

Badanie poziomu FSH przeprowadza się w celu oceny funkcjonowania układu rozrodczego zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Do najczęstszych wskazań dla kobiet należą:

• Ocena i diagnoza zaburzeń miesiączkowania - np. nieregularne miesiączki, amenorrhoea (brak miesiączki), oligomenorrhoea (rzadkie miesiączkowanie).
• Diagnoza przyczyn niepłodności - wysokie lub niskie poziomy FSH mogą wpływać na owulację i szanse na zajście w ciążę.
• Ocena rezerwy jajnikowej - pomiar FSH, często w połączeniu z hormonem antymüllerowskim (AMH) i estradiolem (E2), może dać wskazanie o rezerwie jajnikowej.
• Diagnoza przedwczesnej niewydolności jajników (POI) - również znana jako przedwczesna menopauza.
• Monitorowanie terapii zastępczej hormonami - regulacja dawek leków oraz ocena skuteczności leczenia.
• Diagnoza i monitorowanie zaburzeń przysadki mózgowej - ponieważ FSH jest produkowane przez przysadkę mózgową, nieprawidłowe poziomy mogą wskazywać na jej dysfunkcję.
• Wczesne lub opóźnione dojrzewanie - badanie jest pomocne w ocenie, czy rozwój płciowy przebiega we właściwym tempie.

Natomiast do najczęstszych wskazań dla mężczyzn należą:

• Diagnoza przyczyn niepłodności - niskie poziomy FSH mogą być związane z zaburzeniami wytwarzania plemników.
• Ocena funkcji jąder - poziomy FSH są wskaźnikiem funkcjonowania jąder; wysokie wartości mogą sygnalizować ich pierwotną niewydolność.
• Hormonalna diagnoza hipogonadyzmu - stan, w którym ciało produkuje niewystarczającą ilość hormonów płciowych.
• Rozwój płciowy - np. diagnoza późnego lub przedwczesnego dojrzewania płciowego u chłopców.

Badanie FSH przeprowadza się poprzez pobranie próbki krwi. Jego poziom może się zmieniać w zależności od dnia cyklu miesiączkowego u kobiet, zazwyczaj będąc najwyższym w początkowej fazie (faza folikularna). Dlatego, dla uzyskania wiarygodnych wyników ważne jest, aby badanie było wykonane w odpowiednim czasie, co ustala się w zależności od celu badania i zaleceń lekarza. Interpretacja wyników powinna być przeprowadzona z uwzględnieniem innych czynników klinicznych i laboratoryjnych.

Wartości referencyjne FSH zależą od płci i wieku osób badanych. U kobiet na ocenę prawidłowych poziomów ma wpływ także faza cyklu miesiączkowego.

Kobiety:

• Faza folikularna 3,5 -12,5 mlU/ml
• Faza owulacyjna 4,7 – 21,5 mlU/ml
• Faza lutealna 1,7 – 7,7 mlU/ml
• Postmenopauza 25,8 – 135 mlU/ml

Mężczyźni:

• 1,5 – 12,4 mlU/ml

Interpretacja wyników badania poziomu hormonu folikulotropowego (FSH) zależy od kilku czynników, takich jak wiek pacjenta, płeć, faza cyklu miesięcznego u kobiet oraz ogólny stan zdrowia.

U kobiet podwyższony poziom FSH może wskazywać na zmniejszoną funkcję jajników. Jest to typowe dla kobiet zbliżających się do menopauzy lub dla tych z przedwczesnym wygaśnięciem funkcji jajników. Wartości powyżej normy mogą również wskazywać na uszkodzenie jajników spowodowane czynnikami takimi jak chemioterapia, radioterapia czy zabiegi chirurgiczne.

Niskie wartości FSH u kobiet mogą świadczyć o problemach z przysadką mózgową, która jest odpowiedzialna za regulację sekrecji tego hormonu. Takie wyniki często wiążą się z zaburzeniami hormonalnymi takimi jak, np. hiperprolaktynemia.

Warto zauważyć, że w przypadku zespołu policystycznych jajników (PCOS) poziom FSH może być w dolnym zakresie normy, a stosunek FSH do LH jest często niski.

Podwyższone wartości FSH u mężczyzn mogą świadczyć o pierwotnym hipogonadyzmie, co wskazuje na problem z jądrami, takim jak uszkodzenie powstałe w wyniku chorób infekcyjnych (np. zapalenie jąder), zaburzenia genetyczne (np. zespół Klinefeltera), czy narażenie na toksyny.

U mężczyzn niski poziom FSH może być związany z zaburzeniami przysadki mózgowej, takich jak guzy lub uszkodzenia w wyniku urazów i może prowadzić do niskiego poziomu testosteronu i problemów z płodnością.

U dzieci, poziom FSH jest wykorzystywany do oceny opóźnionego lub przyspieszonego dojrzewania płciowego. Wysoki poziom FSH może wskazywać na przedwczesne dojrzewanie, natomiast niski poziom może sugerować jego opóźnienie.

FSH często badany jest równolegle z innymi hormonami, aby uzyskać pełniejszy obraz funkcji endokrynologicznej organizmu. Są to:

• Hormon luteinizujący (LH) - inny hormon gonadotropowy współpracujący z FSH w regulacji funkcji rozrodczych.
• Estradiol (E2) - główny estrogen produkowany przez jajniki u kobiet, ważny w ocenie fazy folikularnej i owulacji.
• Prolaktyna - może wpływać na poziom FSH poprzez działanie hamujące na przysadkę.
• Testosteron - u mężczyzn podwyższone poziomy FSH mogą być badane równolegle z testosteronem w celu oceny funkcji jąder.
• Progesteron - jego pomiar może być również użyteczny w ocenie fazy lutealnej u kobiet.

Ponadto, badanie FSH może być uzupełnione o badania czynności tarczycy, jako że dysfunkcja tego gruczołu może również wpływać na równowagę hormonalną organizmu.

Estradiol to najaktywniejsza forma estrogenów (żeńskich hormonów płciowych), będąca jednym z głównych hormonów płciowych u kobiet. Jego produkcja odbywa się przede wszystkim w jajnikach, ale także w mniejszych ilościach przez nadnercza, a także w tkance tłuszczowej, gdzie jest konwertowany z androgenów.

U mężczyzn estradiol jest wytwarzany głównie przez przemianę testosteronu w tkance tłuszczowej i ma wpływ na gospodarkę kostną oraz funkcje seksualne.

Badanie poziomu estradiolu jest istotne w diagnostyce wielu stanów i zaburzeń, w szczególności takich jak:

• Ocena funkcjonowania jajników, diagnoza przyczyn zaburzeń menstruacyjnych.
• Ocena płodności oraz monitorowanie cykli stymulacji owulacji, np. w procedurach in vitro.
• Badanie przyczyn opóźnionego dojrzewania płciowego lub przedwczesnego dojrzewania.
• Diagnoza i kontrola leczenia endometriozy i mięśniaków macicy.
• Ocena menopauzy i związanych z nią zaburzeń.
• U mężczyzn, ocena ginekomastii, czyli przerostu gruczołu piersiowego.

U kobiet, czas wykonania badania powinien być dostosowany do fazy cyklu miesiączkowego. Najczęściej badanie przeprowadza się w dniach 2-5 cyklu (faza folikularna), chyba że lekarz zaleci inaczej.

Zaleca się unikanie nadmiernego stresu oraz znacznego wysiłku fizycznego na dzień przed badaniem, ponieważ mogą one wpływać na poziom hormonów.

Zaleca się także omówienie z lekarzem prowadzącym wszystkich przyjmowanych leków, gdyż niektóre mogą wpływać na poziom estradiolu.

Typowe zakresy referencyjne dla estradiolu dla dorosłych osób prezentują się następująco:

• w fazie folikularnej 84 − 970 pg/ml
• w fazie owulacji 13 − 330 pg/ml
• w fazie lutealnej 73 − 200 pg/ml

W czasie ciąży estradiol wzrasta i jego zakresy się różnią:

• I trymestr: 188 ­− 2497 pg/ml
• II trymestr: 1278 − 7192 pg/ml
• III trymestr 6137 − 13460 pg/ml

Po menopauzie natomiast spada i wówczas wynosi 20 − 30 pg/ml.

U mężczyzn poziom estradiolu wynosi zazwyczaj od 10 do 50 pg/mL.

Zbyt wysokie poziomy estradiolu mogą wskazywać na:

• Zespół policystycznych jajników (PCOS)
• Guzy wytwarzające estrogen
• Hiperplazję endometrium
• Wczesne dojrzewanie (u dzieci)

Zbyt niskie poziomy estradiolu mogą wskazywać na:

• Zaburzenia jajników (np. niewystarczająca funkcja jajników lub przedwczesne wygaśnięcie jajników)
• Anoreksję lub inną poważną utratę masy ciała
• Intensywny trening fizyczny lub nadmierne ćwiczenia

Czynniki takie jak stres, leki (takie jak antydepresanty, leki przeciwhistaminowe) oraz przewlekłe choroby mogą również wpływać na poziomy estradiolu w organizmie.

Badanie estradiolu często jest częścią szerszej oceny hormonalnej, do której można zaliczyć:

• Badanie poziomu FSH i LH – gonadotropiny regulujące gospodarkę hormonalną, które są pomocne w diagnozie zaburzeń płodności.
• Progesteron – jego poziom jest ważny w ocenie fazy lutealnej cyklu.
• Prolaktyna – może wpływać na poziomy estradiolu.
• Testosteron i androstendion – szczególnie u pacjentek z zespołem policystycznych jajników.
• Badania obrazowe, takie jak USG narządów płciowych, mogą być wykonane dla lepszej oceny struktur jajników i macicy.

17-hydroksyprogesteron (17-OHP) to hormon steroidowy, który stanowi pośredni metabolit w syntezie kortyzolu i niektórych innych hormonów nadnerczowych, jak androgeny i estrogeny. Jest produkowany głównie w nadnerczach, a także w jajnikach u kobiet i w jądrach u mężczyzn.

Proces jego produkcji jest złożony i obejmuje szereg enzymatycznych przemian biochemicznych począwszy od cholesterolu aż do formowania aktywnych hormonów steroidowych.

Badanie poziomu 17-hydroksyprogesteronu można zlecić w wielu sytuacjach:

• Diagnostyka i monitorowanie zaburzeń nadnerczy, takich jak nietypowa forma wrodzonego przerostu nadnerczy (congenital adrenal hyperplasia – CAH), która może manifestować się nadmiernym owłosieniem, trądzikiem czy problemami z płodnością.
• Ocena przypadków przedwczesnego lub opóźnionego dojrzewania.
• Badanie kobiecych zaburzeń miesiączkowania i podejrzenia syndromu policystycznych jajników (PCOS).
• Wsparcie w diagnostyce niepłodności u mężczyzn i kobiet.
• Ocena funkcji nadnerczy przed rozpoczęciem niektórych rodzajów terapii hormonalnych.

W celu uzyskania jak najdokładniejszych wyników badania:

• Zaleca się bycie na czczo, najlepiej nie spożywać pokarmów przez około 8 godzin przed badaniem; można pić wodę.
• Należy unikać intensywnego wysiłku fizycznego oraz ograniczyć stres w dniu poprzedzającym wykonywanie badania.
• Zaleceniem lekarza bywa, aby kobiety wykonały badanie w określonym dniu cyklu menstruacyjnego, najczęściej w trakcie fazy folikularnej.
• Ważne jest przekazanie informacji personelowi medycznemu o przyjmowanych lekach i suplementach.

Wartości referencyjne poziomu 17-hydroksyprogesteronu różnią się w zależności od laboratorium, płci, wieku oraz faz cyklu menstruacyjnego u kobiet. Przykładowe zakresy referencyjne poniżej:

Dorosłe kobiety:

• faza pęcherzykowa 0,2 – 1,3 ng/ml
• faza lutealna 1,0 – 4,5 ng/ml
• menopauza 0,2 – 0,9 ng/ml

Dorośli mężczyźni 0,2 – 2,3 ng/ml

Podwyższone poziomy 17-OHP mogą wskazywać na wrodzony przerost nadnerczy, szczególnie jeśli towarzyszą im kliniczne objawy wymagające leczenia, takie jak wczesne oznaki dojrzewania, powiększenie narządów płciowych, czy poważniejsze zmiany metaboliczne. Jest to szczególnie ważne w diagnostyce noworodków i małych dzieci z podejrzeniem CAH.

Wzrost 17-OHP może także być obserwowany w innych stanach, takich jak PCOS (zespoły policystycznych jajników) czy nowotwory nadnerczy. W takich przypadkach konieczna jest dalsza diagnostyka i interpretacja wyników w kontekście dodatkowych badań.

Wartości 17-OHP bliskie dolnej granicy normy zwykle nie budzą niepokoju, ale mogą być ważne do interpretacji w kontekście obserwowanych objawów klinicznych pacjenta.

Jeśli wyniki 17-OHP są nieprawidłowe, mogą być wskazane dodatkowe badania, takie jak:

• Pomiar poziomów innych hormonów sterydowych, takich jak kortyzol, aby zrozumieć działanie nadnerczy w szerszym kontekście.
• Badanie profilu androgenów w tym testosteronu.
• Badania genetyczne, szczególnie jeśli podejrzewa się wrodzony przerost nadnerczy spowodowany zaburzeniami enzymatycznymi.
• Testy stymulacyjne ACTH mogą zostać przeprowadzone, aby ocenić zdolność nadnerczy do odpowiedzi na bodźce i produkcji hormonów.

Badanie poziomu PSA (ang. Prostate-Specific Antigen) jest jednym z podstawowych narzędzi diagnostycznych stosowanych do wykrywania i monitorowania chorób gruczołu krokowego, w tym raka prostaty. Test PSA całkowitego pozwala na ocenę stężenia specyficznego antygenu prostaty we krwi. Przez wiele lat stanowiło to istotną pomoc w decyzjach dotyczących kolejnych kroków diagnostycznych i terapeutycznych.

PSA całkowity to białko produkowane wyłącznie przez komórki gruczołu krokowego (prostaty), co sprawia, że jest markerem specyficznym dla tego narządu. Antygen ten normalnie występuje w niewielkich ilościach we krwi mężczyzn, jednak jego podwyższone wartości mogą świadczyć o problemach z prostatą. PSA jest enzymem, którego główną funkcją jest rozrzedzanie nasienia po ejakulacji, ułatwiając tym samym ruchliwość plemników.

Test PSA całkowitego jest zalecany mężczyznom, u których istnieje podejrzenie chorób prostaty, w tym szczególnie raka prostaty. Wskaźnikiem do przeprowadzenia badania mogą być takie symptomy, jak trudności z oddawaniem moczu, częste parcie na pęcherz, ból w okolicy miednicy, obniżony strumień moczu, czy też potrzeba częstego oddawania moczu w nocy.

Badanie PSA jest również częścią rutynowych badań przesiewowych u mężczyzn po 50. roku życia oraz u młodszych, jeśli występuje u nich podwyższone ryzyko (np. w wyniku historii rodzinnej).

Ponadto, w przypadku już zdiagnozowanej choroby prostaty, badanie PSA może służyć do monitoringu skuteczności leczenia oraz wczesnego wykrywania nawrotów choroby.

Zaleca się, aby przed wykonaniem testu PSA przestrzegać paru zasad:

• Przestać spożywać pokarmy bogate w tłuszcze na co najmniej 48 godzin przed badaniem.
• Unikać aktywności fizycznej, w tym jazdy na rowerze, co najmniej na 48 godzin przed badaniem, gdyż może to wpłynąć na podwyższenie poziomu PSA.
• Unikać stosunków seksualnych i ejakulacji co najmniej 24 godziny przed badaniem, co także może skutkować chwilowym podniesieniem poziomu PSA.
• Informować lekarza o przyjmowanych lekach, ponieważ niektóre mogą wpływać na stężenie PSA

Wartości referencyjne dla PSA całkowitego wahają się w zależności od wieku mężczyzny i metody pomiaru użytej w laboratorium. Zazwyczaj przyjmuje się, że norma PSA całkowitego wynosi poniżej 4 ng/mL u mężczyzn poniżej 50. roku życia.

U starszych mężczyzn wartości te mogą być nieco wyższe, co jest wynikiem naturalnego powiększania się prostaty z wiekiem.

Niskie wartości PSA (poniżej 4 ng/mL) są zazwyczaj uznawane za normalne i nie wskazują na konieczność dalszej diagnostyki, chociaż nie wykluczają całkowicie raka prostaty. Poziomy PSA pomiędzy 4 a 10 ng/mL znajdują się w "szarej strefie" i mogą świadczyć o łagodnym rozroście prostaty, ale również o raku. Wartości powyżej 10 ng/mL znacznie zwiększają prawdopodobieństwo istnienia procesu nowotworowego.

Wartość PSA nie jest miarodajna sama w sobie i nie pozwala na rozróżnienie między rakiem prostaty a innymi chorobami gruczołu krokowego. W związku z tym konieczne są dalsze badania, w tym najczęściej biopsja prostaty. Innym ważnym aspektem jest dynamika wzrostu PSA (tzw. szybkość wzrostu PSA) - szybki przyrost poziomu PSA w czasie może wskazywać na potrzebę intensywniejszej diagnostyki.

Interpretując wynik testu PSA, lekarze mogą także brać pod uwagę stosunek wolnego PSA do PSA całkowitego, co może mieć znaczenie w dalszej diagnostyce. Niższy stosunek może sugerować wyższe ryzyko raka prostaty, podczas gdy wyższy stosunek może wskazywać na łagodne problemy z prostatą.

W celu oceny stanu prostaty oraz uzupełnienia diagnostyki, lekarz może zlecić również inne badania. Do najczęściej stosowanych należą:

• wolne PSA co pomoże wyliczyć stosunek wolnego PSA do PSA całkowitego
• badanie per rectum (DRE - digital rectal examination), które pozwala na wyczuwanie nieprawidłowości w budowie prostaty,
• USG transrektalne (TRUS), oferujące obraz gruczołu krokowego w wysokiej rozdzielczości,
• biopsja prostaty, pozwalająca na mikroskopową ocenę wycinków tkanki gruczołu pod kątem obecności komórek nowotworowych,
• MRI prostaty, które może pomóc w lokalizacji obszarów podejrzanych o nowotwór.

Analiza kariotypu z wykorzystaniem hodowli limfocytów to metoda diagnostyczna służąca identyfikacji struktury chromosomowej w limfocytach pozyskanych z krwi obwodowej. W laboratorium limfocyty te są indukowane do podziału, a po upływie odpowiedniego czasu hodowli, komórki są "zatrzymywane" w fazie metafazy, która jest idealna do wizualizacji chromosomów. Dalej, pod mikroskopem, specjaliści poddają analizie wygląd i strukturę poszczególnych chromosomów.

Do wykonania badania kariotypu zaleca się m.in. w przypadkach:

• Poronień: Osoby, które doświadczyły poronień, są często kierowane na to badanie.
• Wad wrodzonych u dziecka: W sytuacji, gdy noworodek ma wady wrodzone, badanie kariotypu może pomóc w ustaleniu ewentualnych zaburzeń genetycznych.
• Niepłodności o niewyjaśnionej przyczynie: Badanie jest zalecane osobom borykającym się z problemami z poczęciem.
• Fenotypowych cech chorobowych sugerujących abberację chromosomową: Gdy cechy kliniczne wskazują na konkretną abberację, badanie kariotypu może być przydatne w diagnostyce.
• Kontroli kariotypu przed IVF: Przed przystąpieniem do zapłodnienia in vitro, badanie kariotypu może być zrealizowane, aby wykryć potencjalne zaburzenia genetyczne.

Przed analizą kariotypu pacjent poddaje się procedurze pobrania próbki krwi, podobnie jak przy standardowej morfologii. Zaleca się unikanie obfitych, tłustych posiłków oraz alkoholu w dniu przed badaniem. Zwiększenie ilości spożywanych płynów dzień przed pobraniem krwi może pomóc w przygotowaniu organizmu do badania.

Standardowy kariotyp człowieka to 46 chromosomów, z czego 23 pochodzą od matki, a 23 od ojca. Wśród nich rozróżnia się 22 pary autosomów (warunkujących dziedziczenie większości cech, oprócz tych związanych z płcią) oraz jedną parę chromosomów płci (heterosomów), które decydują o cechach płciowych.

Badanie kariotypu umożliwia weryfikację, czy pacjent posiada prawidłową liczbę i strukturę chromosomów. Anomalie w liczbie lub morfologii chromosomów mogą prowadzić do rozmaitych wad genetycznych. Każde stwierdzone nieprawidłowości są dokumentowane w wynikach badania i wykorzystywane w dalszym procesie diagnostyki chorób genetycznych.

Test kariotypu często jest łączony z innymi badaniami genetycznymi, które wspierają dogłębne zrozumienie potencjalnych problemów zdrowotnych. Do powiązanych badań należą m.in.:

• Badanie genu CFTR, oceniające mutacje w genie CFTR, związane z płodnością mężczyzn.
• Analiza regionu AZF na chromosomie Y, odpowiedzialnego za spermatogenezę, z którego anomalie mogą być przyczyną męskiej niepłodności.

Decyzję o przeprowadzeniu tych testów podejmuje lekarz, biorąc pod uwagę indywidualną sytuację medyczną pacjenta.

Badanie kariotypu umożliwia szczegółową analizę chromosomów człowieka, w tym ich liczby, struktury i innych charakterystycznych cech. To badanie pozwala zidentyfikować obecność wszelkich aberracji chromosomowych w komórkach osoby badanej. Wykonuje się je wykorzystując techniki molekularne, takie jak reakcja łańcuchowa polimerazy (PCR) i sekwencjonowanie Sangera, celem określenia układu nukleotydów w DNA lub RNA.

Zalecenia do wykonania badania kariotypowego obejmują:

• podejrzenie zaburzeń genetycznych, zarówno prenatalnie jak i po urodzeniu,
• nieprawidłowości w budowie anatomii narządów płciowych,
• obciążenie rodzinną historią chorób genetycznych,
• zaburzenia funkcji reprodukcyjnych, takie jak hipogonadyzm,
• częste poronienia lub obumarcia podu,
• posiadanie dzieci z wadami chromosomowymi.

Przygotowanie do badania kariotypu jest proste – wystarczy standardowa próbka krwi pobrana z żyły. Pacjent nie musi pozostawać na czczo. Pobranie próbki odbywa się na podobnych zasadach co w przypadku rutynowych badań krwi, takich jak morfologia.

Prawidłowy kariotyp ludzki składa się z 46 chromosomów, w tym 22 pary chromosomów autosomalnych oraz jedna para chromosomów płci – XX u kobiet lub XY u mężczyzn.

Interpretacja wyniku badania kariotypu dotyczy oceny prawidłowości struktury chromosomów, ich ilości oraz całkowitej zawartości materiału genetycznego. W przypadku wykrycia nieprawidłowości, wynik powinien być skonsultowany z genetykiem, który na podstawie analizy zaleci dalsze kroki diagnostyczne lub terapeutyczne, oraz oszacuje ryzyko powtórzenia się nieprawidłowości w przyszłości.

Do badań wspomagających analizę kariotypu zaliczamy:

• Badanie FISH (Fluorescence In Situ Hybridization) – technika umożliwiająca szybkie i dokładne wykrywanie zmian liczbowych lub strukturalnych chromosomów.
• Badanie mikromacierzy CGH (Comparative Genomic Hybridization) – technika umożliwiająca szybkie i precyzyjne identyfikowanie aberracji chromosomowych.
• Sekwencjonowanie DNA – metoda służąca do wykrywania mutacji w pojedynczych genach lub rozległych sekwencjach genomowych.

Te dodatkowe testy mogą dostarczyć ważnych informacji diagnostycznych, szczególnie gdy podejrzewa się choroby genetyczne związane z nieprawidłowościami chromosomowymi. 

Badanie zawiera:

• opracowanie materiału (w tym barwienie H+E) i konsultacja preparatów
• pakiet IHC - przeciwciała: CD56, CD16, CD3, CD4, CD 8, CD 25, CD20, CD138

Test IPLE - immunohistochemicznego profilu leukocytów endometrialnych wykonywany jest z biopsji endometrium, którą pobiera lekarz ginekolog:

• biopsję endometrium można wykonać w fazie proliferacyjnej lub w fazie sekrecyjnej; lepiej w fazie sekrecyjnej, w "okienku implantacyjnym" z zastrzeżeniem, że nie ma wczesnej ciąży,
• rekomendowana ilość pobranego podczas biopsji endometrium materiału nie powinna być mniejsza niż 6 mm x 6 mm x 6 mm,
• pobrane endometrium włożyć do dedykowanego, odpowiednio dużego, plastikowego naczynia,
• niezwłocznie zalać materiał 10% zbuforowaną formaliną o pH 7,2-7,4,
  objętość materiału: objętości formaliny = 1:10 (!),
• należy opisać naczynie z materiałem oraz dołączyć skierowanie wg załączonego poniżej wzoru
• zalany formaliną materiał z biopsji endometrium należy dostarczyć jak najszybciej do placówki

Skierowanie powinno zawierać następujące informacje:

• imię (imiona) i nazwisko, pesel
• adres miejsca zamieszkania,
• dane kontaktowe (nr telefonu, adres mailowy)
• datę i godzinę pobrania materiału
• datę i godzinę utrwalenia materiału
• istotne dane kliniczne oraz wyniki badań dodatkowych, niezbędne do uzyskania rozpoznania
• data ostatniej miesiączki !!!
• informację o wcześniejszych badaniach histopatologicznych,
• informację o stosowanym leczeniu
• na jednym skierowaniu można zlecić więcej niż jedno badanie

Dane identyfikacyjne umieszczone na pojemniku muszą być identyczne jak dane identyfikacyjne pacjenta umieszczone na skierowaniu załączonym do przesłanego materiału. Opis na pojemniku musi być trwały, odporny na ścieranie i na działanie utrwalaczy (formalina, etanol).

Opisany plastikowy pojemnik szczelnie zamknięty (tak by nie doszło do wylania formaliny) wraz ze skierowaniem należy dostarczyć do placówki. Materiał można transportować w szerokim zakresie temperatur od 4 - 25°C.  Zabezpieczony materiał można przesłać pocztą kurierską.

Materiał zostanie odebrany przez pracownika placówki, który zgodnie z procedurą po sprawdzeniu zgodności ze skierowaniem, wpisuje datę i godzinę przyjęcia.

Przeciwciała przeciwjądrowe (ANA) to białka z grupy gammaglobulin należących do najwcześniej poznanych autoprzeciwciał. Kierują swoje działanie przeciw elementom znajdującym się w jądrze komórki, takim jak DNA, histony, rybonukleoproteiny oraz inne białka jądrowe.

Produkowane są przez leukocyty, pełniąc rolę ważnego składnika systemu immunologicznego, zdolnego do rozpoznawania i wiązania antygenów. Przeciwciała fizjologicznie ignorują własne antygeny organizmu, chroniąc tkanki przed uszkodzeniem. Gdy jednak dojdzie do ich błędnej identyfikacji jako ciał obcych, organizm może zacząć atakować samego siebie, co może skutkować rozwojem chorób autoimmunologicznych. Wśród nich ANA są charakterystyczne dla takich stanów jak toczeń rumieniowaty układowy czy zespół Sjögrena.

Test przeciwciał przeciwjądrowych (ANA) przeprowadza się, gdy zachodzi podejrzenie chorób autoimmunologicznych tkanki łącznej, w tym:

• tocznia rumieniowatego układowego,
• zespołu antyfosfolipidowego,
• twardziny układowej,
• zapalenia wielomięśniowego i skórno-mięśniowego,
• zespołu Sjögrena,
• reumatoidalnego zapalenia stawów,
• młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów,
• zespołu Raynauda,
• fibromialgii,
• mieszanych chorób tkanki łącznej.

ANA używane są również do monitorowania przebiegu choroby i efektów terapii, szczególnie w toczniu rumieniowatym układowym.

Nie wymaga się specjalnych przygotowań przed przeprowadzeniem testu ANA. Przed badaniem nie trzeba być na czczo.

Wartości referencyjne dla badania ANA zależą od poszczególnych laboratoriów, ale zazwyczaj przyjmuje się, że wynik negatywny odpowiada mianu  poniżej 1:40.

Obecność przeciwciał ANA we krwi sugeruje możliwość choroby autoimmunologicznej. Wyniki są przedstawiane jako miano. Ujemne miano poniżej 1:40 wskazuje na brak przeciwciał. Słabo dodatni wynik, czyli miano 1:160, nie musi wskazywać na konkretną chorobę. Dodatnie miano powyżej 1:160 wzmacnia podejrzenie autoimmunizacji.

Do badań powiązanych z ANA należą:

• testy na przeciwciała dsDNA charakterystyczne dla toczenia rumieniowatego,
• przeciwciała przeciwko białkom Sm w SLE,
• przeciwciała przeciwko antygenom SS-A oraz SS-B w zespole Sjögrena,
• przeciwciała Scl-70 w twardzinie,
• przeciwciała przeciw centromerom w twardzinie ograniczonej,
• przeciwciała przeciw histonom w toczeniu polekowym,
• przeciwciała przeciw RNP w mieszanej chorobie tkanki łącznej.

To pogłębiona ocena przeciwciał przeciwjądrowych i przeciwcytoplazmatycznych wykonanej testem ANA1.

ANA 1

W przypadku dodatnich wyników ANA 1 oraz ANA 2, kolejnym krokiem diagnostycznym jest zazwyczaj wykonanie badania ANA 3. 

W skład profilu ANA 3 wchodzą 16 następujących przeciwciał:

• AMA M2,
• Pm-Scl,
• PCNA,
• CENB,
• dsDNA,
• histony,
• Jo-1,
• nRNP/Sm,
• Sm,
• nukleosomy,
• Ro-52,
• rybosomalne białko P,
• Scl-70,
• SS-A,
• SS-B,
• DFS7.

ANA1

Homocysteina

Inhibina B to hormon peptydowy należący do rodziny czynników wzrostowych transformujących beta (TGF-β). Spełnia niezmiernie ważną funkcję w organizmie człowieka, zarówno w regulacji procesów płciowych, jak i innych funkcji somatycznych.

Ten biologicznie aktywny peptyd działa głównie poprzez hamowanie wydzielania folikulotropiny (FSH) przez przysadkę mózgową, a w ten sposób reguluje procesy dojrzewania gamet: pęcherzyków jajnikowych u kobiet oraz produkcji plemników u mężczyzn.

U kobiet, Inhibina B jest produkowana w komórkach ziarnistych pęcherzyków jajnikowych, szczególnie w niewielkich antralnych pęcherzykach. Stężenie Inhibiny B wyraźnie wzrasta podczas wczesnej fazy folikularnej cyklu menstruacyjnego, co sygnalizuje o istnieniu zdolnych do dojrzewania pęcherzyków jajnikowych.

U mężczyzn Inhibina B pochodzi z komórek Sertoliego znajdujących się w jądrach i służy jako wskaźnik prawidłowego funkcjonowania spermatogenezy.

Badanie poziomu Inhibiny B jest przeprowadzane głównie ze względu na diagnostykę kobiecej i męskiej płodności.

Do wskazań należą:

• Ocena rezerwy jajnikowej i funkcji jajników u kobiet, szczególnie w kontekście przedwczesnej niewydolności jajników lub planowania ciąży.
• Diagnoza pewnych form zaburzeń miesiączkowania.
• Ocena funkcji gonad u mężczyzn, w szczególności w przypadku podejrzenia niepłodności związanej z problemami jąder.
• Monitorowanie mężczyzn i kobiet poddawanych leczeniu, które może wpływać na funkcję rozrodczą, np. chemioterapia.

Ogólna procedura przygotowania do badania Inhibiny B nie różni się zasadniczo od innych badań krwi. Nie ma specjalnych wymagań, ale zawsze należy powiadomić lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach i suplementach, ponieważ mogą one wpływać na wyniki. Zaleca się, aby badanie było wykonywane rano oraz, aby pacjent był na czczo lub przynajmniej powstrzymał się od jedzenia przez kilka godzin przed badaniem.

Stężenia tej substancji zależne są od dnia cyklu menstruacyjnego kobiety.

• 1-2 dzień cyklu: 15 – 70 g/ml
• 3-5 dzień cyklu: 45 – 120 g/ml
• Późna faza folikularna: 30 – 90 g/ml
• Do czasu owulacji: 80 – 2 00 g/ml
• Faza lutealna: < 50 g/ml
• Postmenopauza i stan po usunięciu jajników < 10 g/ml

Wysoki lub niski poziom Inhibiny B ma różne znaczenia w zależności od płci.

U kobiet:

• Niski poziom Inhibiny B, szczególnie w fazie folikularnej cyklu miesiączkowego, może sugerować niską rezerwę jajnikową i potencjalne problemy z płodnością. Jest to istotna informacja dla kobiet starających się o dziecko oraz tych, które podejrzewają wcześniejszą menopauzę lub przedwczesne wygasanie funkcji jajników.
• Wysoki poziom Inhibiny B w fazie folikularnej zazwyczaj wskazuje na dobrą rezerwę jajnikową i zdrowe pęcherzyki gotowe do procesu owulacji. Nadmiernie podwyższone wartości mogą jednak sygnalizować pewne nieprawidłowości w obrębie jajników, takie jak na przykład zespół wielopęcherzykowych jajników (PCOS).

U mężczyzn:

• Niskie wartości Inhibiny B mogą być wskazaniem hipogonadyzmu, czyli nieprawidłowo funkcjonującego układu rozrodczego, stanu skutkującego z kolei słabą jakością spermy lub nawet azoospermią, co jest poważną przyczyną męskiej niepłodności.
• Przeciętne poziomy Inhibiny B zazwyczaj odzwierciedlają normalne działanie spermatogenezy i są związane z względnie dobrym potencjałem płodnościowym.
• Bardzo wysokie wartości mogą wskazywać na obecność guzów jąder produkujących Inhibinę B, które choć rzadkie, wymagają szczegółowych badań diagnostycznych.

Pomiar poziomu Inhibiny B jest wykorzystywany nie tylko w ocenie płodności, ale może mieć także zastosowanie w monitorowaniu rozwoju i dojrzewania u dzieci i nastolatków w przypadku niektórych zaburzeń endokrynologicznych.

W każdym z tych kontekstów, wyniki należy interpretować indywidualnie, uwzględniając wiek pacjenta, płci, stan zdrowia ogólnego oraz wyniki innych badań. Interpretacja ta powinna być przeprowadzona przez specjalistę, zazwyczaj endokrynologa lub ginekologa, w oparciu o szczegółową historię medyczną i kliniczną ocenę pacjenta.

Poziom Inhibiny B często jest oceniany w połączeniu z innymi testami, aby uzyskać pełniejszy obraz stanu zdrowia reprodukcyjnego:

• Poziom FSH (hormon folikulotropowy) oraz estradiolu u kobiet – te hormony w połączeniu z Inhibiną B mogą dać lepszą ocenę rezerwy jajnikowej.
• AMH (hormon antymüllerowski) – kolejny marker oceny rezerwy jajnikowej.
• Analiza nasienia u mężczyzn – ocena parametrów takich jak ilość, ruchliwość i morfologia plemników.
• Ultrasonografia jąder u mężczyzn i ultrasonografia jajników u kobiet może być stosowana w celu wizualnej oceny tych organów.

Androstendion to istotny hormon steroidowy, który pełni rolę bezpośredniego prekursora w produkcji innych ważnych hormonów płciowych jak testosteron i estron. Jego synteza zachodzi w komórkach Leydiga w jądrach u mężczyzn, gdzie jest niezbędny w procesie spermatogenezy, oraz w komórkach theca (komórki osłonki pęcherzyka) w jajnikach u kobiet, gdzie uczestniczy w cyklach miesiączkowych i owulacji. Androstendion jest także produkowany przez nadnercza, a w mniejszym stopniu może być tworzony w innych tkankach, na przykład w wątrobie i tkance tłuszczowej.

Będąc steroidem, androstendion jest pochodną cholesterolu, i jego synteza może być modulowana przez różnorodne czynniki, w tym przez inne hormony takie jak adrenokortykotropina (ACTH), które regulują działalność nadnerczy, czy przez gonadotropiny (LH i FSH), kontrolujące pracę gonad.

Hormon ten odgrywa szczególnie ważną rolę w okresie poprzedzającym dojrzewanie płciowe, jak i w całym życiu rozrodczym, mając wpływ na rozwój cech płciowych drugorzędnych i na funkcjonowanie układu rozrodczego.

Badanie androstendionu jest wskazane w diagnostyce różnych stanów, do których zaliczają się:

• Wyjaśnienie przyczyn hirsutyzmu (wzmożonego owłosienia) i wypadania włosów u kobiet.
• Diagnostyka zaburzeń cyklu menstruacyjnego i zespołu policystycznych jajników (PCOS).
• Ocena pracy nadnerczy, w tym w diagnostyce różnych form hiperandrogenizmu.
• Wspomaganie diagnozy zaburzeń płciowych i niepłodności zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
• Monitorowanie stężenia androgenów u osób z guzami wytwarzającymi hormony steroidowe.

Aby uzyskać wiarygodne wyniki, zaleca się:

• Wykonywanie badania rano, gdyż poziom hormonów może wykazywać wahania związane z rytmami dobowymi.
• Bycie na czczo – szczególnie ważne, aby uniknąć spożywania pokarmów, które mogą zmieniać poziom hormonów w organizmie.
• Unikanie intensywnego wysiłku fizycznego na 24 godziny przed badaniem.
• Omówienie z lekarzem stosowanych leków, gdyż niektóre mogą wpływać na poziom badanych hormonów.
• Pamiętanie o wstrzymaniu się od palenia oraz spożywania alkoholu na kilka godzin przed badaniem.

Wartości referencyjne dla androstendionu mogą różnić się w zależności od laboratorium i stosowanej metodyki oraz są zależne od płci, a u kobiet również od fazy cyklu.

Zwykle normy dla kobiet przed menopauzą wahają się od 0,49 do 1,31 ng/ml, podczas gdy dla mężczyzn typowy zakres wynosi od 0,28 do 1,52 ng/ml. U kobiet po menopauzie te wartości mogą być niższe i wynoszą od 0,187 do 1,07 ng/ml.

Należy zawsze uwzględniać dane konkretne dla danego laboratorium diagnostycznego i porównywać wyniki z zakresami referencyjnymi podanymi w wynikach badania.

Poziom androstendionu może być interpretowany zależnie od wielu czynników fizjologicznych i potencjalnych patologii.

Podwyższone wartości androstendionu u kobiet często sygnalizują hiperandrogenizm, który może prowadzić do takich objawów, jak nasilone owłosienie, trądzik, a nawet zaburzenia miesiączkowania. Częstą przyczyną tych zaburzeń jest zespół policystycznych jajników (PCOS), gdzie dochodzi do zaburzenia równowagi hormonalnej w organizmie. Inne potencjalne przyczyny to guzy wytwarzające androgeny w jajnikach lub nadnerczach oraz genetyczne schorzenia zaburzające syntezę steroidów, jak w przypadku defektów enzymatycznych w biosyntezie kortyzolu.

U mężczyzn wysoki poziom androstendionu może być powiązany z zaburzeniami hormonalnymi lub guzami produkującymi androgeny. Również wysoki poziom może odzwierciedlać funkcjonowanie nowotworów, które sekretują hormony, lub wynikać z zastosowanej suplementacji i terapii hormonalnej.

Niski poziom androstendionu może być oznaką nieprawidłowości w pracy jajników, jąder czy nadnerczy. U kobiet niedobór androstendionu może wiązać się z dysfunkcją owulacji oraz utrudniać zajście w ciążę. Podczas ciąży niskie poziomy androstendionu są normalne. U mężczyzn niskie stężenia mogą wskazywać na hipogonadyzm - stan, w którym jądra nie wytwarzają wystarczającej ilości hormonów płciowych.

W interpretacji wyniku badań steroidów hormonalnych ważnych jest wiele współistniejących czynników, takich jak przyjmowane leki (w tym steroidy anaboliczne), stan odżywienia organizmu czy obecność stanów zapalnych i chorób przewlekłych.

Badanie poziomu androstendionu często jest przeprowadzane jako część kompleksowej oceny hormonalnej, w której mogą być również uwzględnione:

• Testosteron i DHEA-S (siarczan dehydroepiandrosteronu) – inne androgeny, których poziom może zostać równocześnie oceniony.
• LH i FSH – aby ocenić gospodarkę hormonalną w organizmie.
• USG jajników – może pomóc w diagnostyce PCOS i innych zaburzeń.
• Badania genetyczne – szczególnie kiedy podejrzewa się zespoły genetyczne wpływające na produkcję hormonów steroidowych.

Globulina wiążąca hormony płciowe (Sex Hormone-Binding Globulin, SHBG) jest kluczowym białkiem krwi, które ściśle wiąże się z hormonami płciowymi, takimi jak testosteron oraz estradiol. Wiążąc te hormony, SHBG kontroluje ilość „wolnych” hormonów steroidowych, czyli takich, które nie są związane z białkami i mogą aktywnie oddziaływać na różne tkanki i narządy.

Produkcja SHBG ma miejsce przede wszystkim w wątrobie, ale możliwe jest także jego wytwarzanie przez inne narządy, w tym mózg, ścianę macicy oraz jądra. Produkcja SHBG jest regulowana przez wiele czynników, w tym hormony takie jak estrogeny i androgeny, które zwiększają, odpowiednio, syntezę i degradację SHBG, oraz insulina, która zmniejsza jego produkcję. Poziom SHBG może być także modyfikowany przez różne stany fizjologiczne i patologiczne organizmu, takie jak ciąża, otyłość, zaburzenia funkcji tarczycy czy choroby wątroby.

Badanie poziomu SHBG jest szczególnie wskazane w następujących sytuacjach:

• Diagnostyka nadmiaru lub niedoboru androgenów,
• Ocena zaburzeń takich, jak: zespół policystycznych jajników (PCOS), niedoczynność tarczycy lub hiperandrogenizm,
• Wyjaśnienie stanów takich jak trądzik, nadmierne owłosienie czy łysienie,
• Ocena funkcji wątroby,
• Wspomaganie diagnozy zaburzeń erekcji i zmniejszonego libido,
• Kontrola skuteczności leczenia hormonami, w tym terapii hormonalnej u osób transpłciowych.

Przygotowanie do badania SHBG jest zwykle proste i nie wymaga specjalnych procedur. Ogólne zalecenia są takie:

• Unikanie jedzenia przez około 8-12 godzin przed badaniem, najlepiej jeśli badanie przeprowadzone jest na czczo rano,
• Należy unikać wysiłku fizycznego i stresu przed badaniem,
• Powinno się poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, ponieważ mogą one wpływać na poziom SHBG.

Wartości referencyjne dla SHBG mogą różnić się w zależności od laboratorium, wieku, płci oraz użytych jednostek pomiaru.
Generalnie, typowy zakres dla dorosłych mężczyzn wynosi około 10-55 nmol/l, natomiast dla kobiet około 18-144 nmol/l.
Wartości mogą także zmieniać się w zależności od wieku i stanu hormonalnego, na przykład u kobiet podczas ciąży poziom SHBG naturalnie wzrasta.

Poziom SHBG jest odzwierciedleniem równowagi hormonalnej w organizmie i został przyjęty jako ważny wskaźnik we współczesnej diagnostyce endokrynologicznej. Wartość SHBG, podwyższona lub obniżona, daje lekarzom istotne wskazówki dotyczące stanu zdrowia hormonalnego pacjenta.

Wysokie poziomy SHBG mogą przyczyniać się do obniżenia poziomu wolnych, aktywnych form hormonów, co może przejawiać się jako niedobór androgenów - nawet jeśli ich całkowite stężenie pozostaje normalne. Wysoki SHBG może być powiązany z przyjmowaniem środków zawierających estrogen (np. niektóre środki antykoncepcyjne), nadmierną konsumpcją alkoholu, stanami zapalnymi, chorobami wątroby czy zaburzeniami funkcji tarczycy.

Niskie wartości SHBG wskazują z kolei na zwiększoną ilość hormonów dostępnych dla organizmu i mogą być symptomem stanów takich, jak insulinooporność, zaburzenia metabolizmu, PCOS, zespół metaboliczny, otyłość czy nadczynność tarczycy. W takich przypadkach może dojść do nadprodukcji androgenów i potencjalnych problemów takich, jak trądzik czy nadmierne owłosienie u kobiet.

Zarówno nieprawidłowo wysoki, jak i niski poziom SHBG mogą wskazywać na konieczność przeprowadzenia dodatkowych badań w celu wyjaśnienia przyczyny tych wyników:

• Testosteron całkowity i wolny: Mierzenie dostępnej dla organizmu frakcji testosteronu pozwala na dokładniejszą ocenę funkcji androgennych i pozwala na ustalenie, czy obserwowane objawy są spowodowane nadmiarem lub niedoborem tego hormonu.
• Estradiol: Szczególnie istotne dla kobiet w ciąży lub podczas diagnostyki różnych schorzeń ginekologicznych. Współmierzenie estradiolu może pomóc w zidentyfikowaniu nadmiaru estrogenu jako czynnika wpływającego na poziom SHBG.
• Badania funkcji tarczycy: Obejmujące ocenę stężenia TSH, FT3 i FT4, gdyż zaburzenia pracy tarczycy są bezpośrednio związane z poziomem SHBG.
• Badania poziomu glukozy i insuliny: Pomagające ocenić wpływ insulinooporności na poziom SHBG.
• Badania wątrobowe: Poziom enzymów wątrobowych jest istotny, gdyż SHBG jest produkowany w wątrobie i jej stan może wpłynąć na produkcję tego białka.

Testosteron, nazywany często hormonem męskości, pełni kluczową rolę w regulacji wielu funkcji ciała. U mężczyzn odpowiada za typowe męskie cechy, takie jak głębszy głos, wzrost włosów na twarzy i ciele, oraz budowanie masy i siły mięśniowej. Testosteron jest również niezbędny dla prawidłowego rozwijania się narządów płciowych, produkcji plemników, wzrostu kości i utrzymania libido.

Biosynteza testosteronu rozpoczyna się od cholesterolu. W jądrach, proces ten jest stymulowany przez hormon luteinizujący (LH) wydzielany przez przysadkę mózgową. Podobny proces zachodzi w jajnikach u kobiet oraz w komórkach nadnerczowych obu płci, skąd testosteron uwalniany jest do krwiobiegu. W ciele kobiety testosteron jest konieczny do regulacji owulacji, libido i gęstości kości, a także może wpływać na ogólne samopoczucie.

W organizmie, testosteron może być wolny (biologicznie aktywny) lub związany z białkami takimi jak SHBG (globulina wiążąca hormony płciowe) i albuminy. Wolny testosteron stanowi tylko niewielką frakcję całkowitego testosteronu w organizmie, ale to właśnie tej formie hormonu przypisuje się największe znaczenie biologiczne.

Pomiar poziomu testosteronu zalecany jest w takich przypadkach jak:

• Zaburzenia erekcji i zmniejszone libido,
• Niski poziom energii i zmęczenie,
• Trudności z osiągnięciem masy mięśniowej,
• Diagnostyka hipogonadyzmu, stanu związanego z nieprawidłowo niską produkcją hormonów płciowych przez gonady,
• Dojrzewanie płciowe, gdy występuje podejrzenie opóźnienia albo przyspieszenia dojrzewania,
• Ocena stanu otyłości i insulinooporności,
• Niepłodność (zarówno u mężczyzn, jak i kobiet),
• Nadmierne owłosienie u kobiet (hirsutyzm), trądzik, zaburzenia miesiączkowania lub podejrzenie zespołu policystycznych jajników (PCOS).

Do prawidłowego przygotowania do badania należy:

• Wykonanie pomiarów w godzinach porannych, kiedy poziom testosteronu jest najwyższy, najlepiej pomiędzy 7:00 a 10:00 rano,
• Unikanie wysiłku fizycznego na dzień przed badaniem,
• Informowanie lekarza o przyjmowanych lekach, w tym terapii testosteronowej lub steroidach anabolicznych, które mogą znacząco wpływać na poziom hormonu,
• Pacjent powinien pozostać na czczo przez 8-12 godzin przed badaniem, zezwala się na spożycie wody.

Wartości referencyjne dla poziomu testosteronu mogą się różnić w zależności od laboratorium i techniki pomiarowej, ale typowy zakres dla dorosłych mężczyzn wynosi około 300-1000 ng/dL, podczas gdy dla kobiet jest znacznie niższy i wynosi od 15-70 ng/dL.
U mężczyzn poziom testosteronu zaczyna powoli maleć po 30. roku życia.

Wyniki poziomu testosteronu mogą zostać zinterpretowane na wielu poziomach, z uwzględnieniem całego obrazu zdrowia pacjenta.

Podwyższony poziom wolnego testosteronu lub całkowitego testosteronu u kobiet może sugerować obecność zespołu policystycznych jajników czy innych zaburzeń endokrynologicznych wpływających na nadprodukcję androgenów. Takie stany mogą prowadzić do hirsutyzmu, trądziku, nieregularnych cykli miesiączkowych, problemów z płodnością oraz innych zaburzeń.

U mężczyzn zbyt wysoki poziom testosteronu może wskazywać na guzy produkujące androgeny, stosowanie sterydów anabolicznych lub innych form terapii testosteronowej. Bardzo wysoki poziom testosteronu może sugerować nieprawidłowości genetyczne lub nowotwory tkanki nadnerczowej lub jąder.

Niskie wartości testosteronu - znane jako niedobór testosteronu lub hipogonadyzm - są szczególnie ważnym problemem u mężczyzn. Niski poziom testosteronu może być związany z zaburzeniami przysadki, niewydolnością gonad, zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, osteoporozą, obniżeniem nastroju, a także z problemami takimi jak zmniejszone libido, niepłodność, zwiększona tkanka tłuszczowa i zmniejszone uczucie witalności.

W interpretacji wyników testosteronu u mężczyzn i kobiet ważne jest uwzględnienie nie tylko izolowanych pomiarów, ale także obserwacji klinicznych i innych badań hormonalnych, które mogą pomóc zidentyfikować przyczynę zaburzeń.

Podczas diagnostyki i szukania przyczyny nieprawidłowego poziomu testosteronu można wykonać również inne badania, takie jak:

• SHBG (globulina wiążąca hormony płciowe), aby wyliczyć poziom wolnego testosteronu,
• FSH i LH, które regulują produkcję testosteronu,
• Prolaktyna, nadmierne stężenie której może wpływać na poziom testosteronu,
• Estrogeny (zwłaszcza estradiol) u mężczyzn z ginekomastią,
• Badania na stan tarczycy, w tym TSH, które mogą mieć wpływ na równowagę hormonalną,
• Badania wątrobowe, szczególnie ALT i AST, gdyż wątroba wpływa na metabolizm hormonów płciowych.

Testosteron wolny jest aktywną formą testosteronu, czynną biologicznie i dostępną dla tkanek i organów. W przeciwieństwie do testosteronu całkowitego, który obejmuje zarówno testosteron związany z białkami osocza (takimi jak globulina wiążąca hormony płciowe SHBG oraz albumina), jak i wolny, niezwiązany testosteron, frakcja wolna stanowi zaledwie 1-2% całkowitego stężenia i jest formą, która realnie wpływa na organizm.

Testosteron wolny produkowany jest w komórkach Leydiga znajdujących się w jądrach u mężczyzn oraz w małej ilości przez komórki nadnerczy i jajników u kobiet. Produkcja tego hormonu jest sterowana przez hormon luteinizujący (LH) i może być modulowana przez wiele czynników, jak wiek, masa ciała, stan ogólny zdrowia czy przyjmowane leki. Ze względu na to, że jest to frakcja testosteronu najbardziej aktywna w procesach fizjologicznych, jej stężenie odgrywa kluczową rolę dla prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego oraz innych aspektów zdrowia i samopoczucia.

Badanie poziomu wolnego testosteronu zalecane jest przy:

• Ocenie hipogonadyzmu i zaburzeń związanych z niskim poziomem hormonów u mężczyzn,
• Diagnozie niepłodności,
• Zaburzeniach erekcji i obniżonym libido,
• Ocenie zaburzeń związanych z nadmiarem androgenów, takich jak hirsutyzm u kobiet,
• Obserwacji niskiego poziomu ogólnej energii, zmęczenia czy depresji, które mogą być powiązane z niskim testosteronem,
• Monitorowaniu stanu pacjentów na terapii zastępczej testosteronem oraz pacjentów z zespołami androgenoodporności.

Przed wykonaniem badania zaleca się:

• Unikanie wysiłku fizycznego oraz stresujących sytuacji przed testem, aby uniknąć zakłócenia wyników,
• Najlepiej jeśli badanie wykonuje się na czczo,
• Poinformowanie lekarza lub personelu laboratorium o wszelkich lekach, hormonach lub suplementach, które są przyjmowane, gdyż mogą one wpływać na poziom testosteronu,
• Badanie najlepiej przeprowadzić w godzinach porannych, gdyż wtedy poziom hormonów jest najwyższy.

Wartości referencyjne dla wolnego testosteronu można wyrazić w pikogramach na mililitr (pg/mL) i będą się różnić w zależności od metodyki i aparatury danego laboratorium.
U ogólnie zdrowych dorosłych mężczyzn wskaźnik ten może wahać się w granicach około 2,6-10 pg/mL, zaś dla kobiet wynosi zwykle 0,2-1,5 pg/mL.

Poziom wolnego testosteronu jest bezpośrednio związany z biologiczną dostępnością hormonu, więc jego interpretacja dostarcza bardziej precyzyjnych informacji o stanie hormonalnym.

Podwyższony poziom wolnego testosteronu u kobiet może świadczyć o hiperandrogenizmie, który może objawiać się takimi stanami jak hirsutyzm, trądzik, zespół policystycznych jajników (PCOS) lub rzadszymi zaburzeniami endokrynologicznymi. U mężczyzn nadmierne stężenie wolnego testosteronu może wskazywać na guzy wytwarzające androgeny, efekty stosowania terapii zastępczej testosteronowej lub w sporadycznych przypadkach, np. genetycznych zaburzeniach metabolizmu.

Niski poziom wolnego testosteronu obserwowany u mężczyzn może prowadzić do szeregu problemów, takich jak zmniejszone libido, spadek masy mięśniowej, nastrojów i energii, a także do zaburzeń erekcji czy osteoporozy. Może on również wskazywać na zaburzenia podwzgórza lub przysadki mózgowej, które nie produkują odpowiednich ilości LH stymulującej produkcję testosteronu w jądrach. U kobiet niski poziom wolnego testosteronu może wpływać na zmniejszenie libido.

W przypadku nieprawidłowych wyników poziomu wolnego testosteronu, często konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań, w celu określenia przyczyny zaburzenia równowagi hormonalnej:

• Poziom SHBG: decyduje o ilości wolnego testosteronu, ponieważ większość hormonu w krwi wiąże się właśnie z tą globuliną. Badanie SHBG pomoże ustalić rzeczywisty poziom wolnego testosteronu.
• Testosteron całkowity - w połączeniu z SHBG umożliwia obliczenie frakcji wolnego testosteronu.
• LH i FSH: pozwala zdiagnozować, czy przyczyna zaburzenia znajduje się w jądrach/jajnikach, czy może w przysadce mózgowej.
• Prolaktyna: gdyż jej podwyższony poziom często wiąże się z obniżeniem poziomu testosteronu.
• Hormony tarczycy: zmiany w ich poziomie mogą wpływać na równowagę hormonalną, w tym poziom testosteronu.
• Badania ogólne, w tym profil lipidowy i poziom glukozy we krwi: mogą ujawnić czynniki ryzyka lub inne schorzenia, które mogą wpływać na produkcję lub metabolizm testosteronu.

Siarczan dehydroepiandrosteronu (DHEA-SO4) jest organicznym związkiem chemicznym, który jest siarczanową formą steroidu zwanego dehydroepiandrosteronem (DHEA). Jest to jeden z licznych hormonów produkowanych przez organizm człowieka, a jego siarczanowa forma jest szczególnie stabilna w obiegu krwi, co ułatwia jego mierzenie w badaniach diagnostycznych.

Głównym miejscem produkcji DHEA-SO4 są nadnercza – parzyste gruczoły położone tuż nad górnymi biegunami nerek. Siarczan DHEA jest uważany za biologicznie nieaktywną formę magazynowaną w organizmie, która może zostać później przekształcona w aktywne hormony steroidowe, takie jak androgeny (m.in. testosteron) i estrogeny, w różnych tkankach ciała, w tym w jajnikach, jądrach, tkance tłuszczowej i skórze.

DHEA i DHEA-SO4 odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu układu endokrynnego i metabolicznego, wpływając na rozwój cech płciowych, odporność oraz ogólny stan zdrowia i samopoczucie. Stężenie DHEA-SO4 w organizmie zmienia się z wiekiem – jest wyższe w okresach dojrzewania i młodości, a maleje wraz z procesem starzenia się organizmu. Badanie poziomu siarczanu dehydroepiandrosteronu jest pomocne w diagnozowaniu różnych schorzeń związanych z nadnerczami, w tym zaburzeń hormonalnych i guzów.

Badanie DHEA-SO4 jest przeprowadzane w celu sprawdzenia przyczyn:

• nadmiernego owłosienia u kobiet – hirsutyzmu,
• niepłodności u kobiet,
• zaburzeń menstruacyjnych,
• wczesnego (przedwczesnego) dojrzewania u chłopców,
• guzów nadnerczy,
• oceny funkcji nadnerczy w zespole policystycznych jajników (PCOS).

Przygotowanie do badania poziomu DHEA-SO4 jest stosunkowo proste i zazwyczaj obejmuje:

• unikanie ciężkiego wysiłku fizycznego na kilka godzin przed badaniem,
• poinformowanie lekarza o wszystkich stosowanych lekach, ponieważ niektóre mogą wpływać na poziom hormonu,
• zaleca się, aby badanie było przeprowadzane rano, kiedy to poziom hormonów jest najbardziej stabilny,
• przed badaniem należy zachować post, czyli nie spożywać pokarmów przez około 8-12 godzin przed pobraniem krwi.

Normy poziomu DHEA-SO4 mogą różnić się w zależności od wieku, płci oraz metody użytej w laboratorium. Dlatego wartości referencyjne są zazwyczaj podane przez laboratorium wykonujące badanie. Dla kobiet norma waha się od około 35 do 430 µg/dL, natomiast dla mężczyzn od około 50 do 560 µg/dL.

Podwyższony poziom DHEA-SO4 może wskazywać na obecność guzów nadnerczy, zespół policystycznych jajników, chorobę Cushinga czy na nadczynność nadnerczy.

Niski poziom może sugerować Chorobę Addisona, infekcje grzybicze, niedoczynność przysadki czy choroby autoimmunologiczne.

Analiza poziomu DHEA-SO4 powinna być interpretowana w kontekście innych badań i objawów klinicznych.

Często poziom DHEA-SO4 jest badany razem z innymi hormonami. Inne powiązane badania to na przykład:

• Test ACTH, który diagnozuje zdolność nadnerczy do odpowiedzi na hormon adrenokortykotropowy.
• Kortyzol, który pomaga ocenić funkcje nadnerczy, zwłaszcza w odpowiedzi na stres.
• Poziom innych androgenów, takich jak testosteron i androstenedion.
• Testy na hormony płciowe, takie jak LH i FSH, celem ustalenia równowagi hormonalnej.

Dehydroepiandrosteron (DHEA) jest endogennym hormonem steroidowym, który odgrywa ważną rolę w metabolizmie hormonów płciowych.

Jego produkcja odbywa się głównie w nadnerczach – małych gruczołach endokrynologicznych umiejscowionych na górnych biegunach nerek.

DHEA służy jako prekursor dla androgenów oraz estrogenów, co oznacza, że jest substancją wyjściową, z której w organizmie mogą być syntetyzowane inne hormony płciowe.

Poziom DHEA w organizmie może zostać zmierzony w celu diagnozowania różnych stanów związanych przede wszystkim z funkcjonowaniem nadnerczy. Wskazania do wykonania badania DHEA obejmują:

• Niewyjaśnione objawy hirsutyzmu (nadmiernego owłosienia) u kobiet,
• Zaburzenia miesiączkowania i inne symptomy związane z PCOS (zespół policystycznych jajników), 
• Diagnostykę niewydolności nadnerczy,
• Badanie przyczyn niepłodności,
• Ocena wczesnego lub opóźnionego dojrzewania u dzieci, 
• Ocena podejrzenia obecności guzów nadnerczy.

Przygotowanie do badania DHEA jest relatywnie proste i zazwyczaj obejmuje następujące kroki:

• Ze względu na dobowe wahania poziomu hormonów, badanie jest przeprowadzane najczęściej w godzinach porannych.
• Zaleca się unikanie intensywnego wysiłku fizycznego na dzień przed badaniem oraz odpoczynek przed jego wykonaniem.
• Wstrzymanie się od jedzenia na 8-12 godzin przed pobraniem krwi – należy być na czczo.
• Zgłoszenie lekarzowi czy personelowi laboratorium wszystkich przyjmowanych leków, gdyż niektóre mogą wpływać na poziom DHEA.

Poziom DHEA waha się w zależności od wieku, płci i indywidualnych uwarunkowań organizmu. Również metody pomiarowe mogą powodować różnice w wartościach referencyjnych, dlatego zawsze należy interpretować wyniki w kontekście konkretnych wskazań laboratorium.

Przykładowe wartości referencyjne dla dorosłych mogą wynosić od 180 do1250 ng/dL (4,95–34,47 µmol/L) dla mężczyzn i 130–980 ng/dL (3,58–27,04 µmol/L) dla kobiet.

Interpretacja wyników badania poziomu DHEA (dehydroepiandrosteronu) wymaga rozważenia wielu aspektów - w tym historii medycznej pacjenta, jego wieku, płci oraz objawów. Podwyższone lub obniżone stężenie DHEA może sugerować różne stany kliniczne, a ostateczną diagnozę powinien postawić lekarz po rozpatrzeniu również innych badań i informacji.

Wysokie wartości DHEA mogą wskazywać na:

• Hiperplazję nadnerczy - stan ten powoduje zwiększone wytwarzanie androgenów przez nadnercza, co może prowadzić do nieprawidłowego owłosienia (hirsutyzmu) u kobiet, trądziku lub rzadziej do zaburzeń menstruacyjnych.
• Nowotwory Nadnerczy - rzadko, ale wysoki poziom DHEA może być objawem guza nadnerczy, który wytwarza androgeny.
• Zespół policystycznych jajników (PCOS) -  jest to jeden z najczęstszych zaburzeń hormonalnych u kobiet, który może powodować zwiększoną produkcję androgenów, w tym DHEA, co skutkuje zaburzeniami cyklu miesiączkowego, trądzikiem oraz hirsutyzmem.
• Przedwczesne Dojrzewanie - u dzieci podwyższony poziom DHEA może wskazywać na przedwczesne dojrzewanie płciowe.

Ważne jest, aby w razie stwierdzenia wysokiego poziomu DHEA, lekarz przeprowadził szczegółowy wywiad oraz zlecił dalszą diagnostykę, która może obejmować dodatkowe testy hormonów, obrazowanie nadnerczy (CT, MRI) czy inne badania.

Niskie wartości DHEA mogą sygnalizować:

• Niedoczynność Nadnerczy - choroby takie jak choroba Addisona mogą powodować niewystarczającą produkcję hormonów przez nadnercza, w tym również DHEA.
• Zaburzenia Hormonalne - w dysfunkcjach endokrynologicznych, takich jak pewne rodzaje hipopituaryzmu, gdzie przysadka mózgowa nie oddziałuje adekwatnie na nadnercza.
• Starzenie się - naturalny spadek produkcji DHEA jest związany z procesem starzenia, dlatego niższy poziom u starszych pacjentów może nie wskazywać na stan chorobowy.

W przypadku zdiagnozowania niskiego poziomu DHEA, terapia ma na celu przywrócenie prawidłowego poziomu hormonów. Może to obejmować suplementację DHEA, która zawsze powinna odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza ze względu na ryzyko działań niepożądanych oraz potrzebę monitorowania poziomu hormonów.

Badanie poziomu DHEA często jest częścią szerszej oceny hormonalnej. Powiązane badania to m.in.:

• Pomiar stężenia DHEA-SO4 (siarczanu DHEA), będącego bardziej stabilną formą tego hormonu w krwiobiegu.
• Badanie poziomów androgenów, takich jak testosteron i androstendion.
• Pomiar poziomu hormonów gonadotropowych, jak LH (lutropina) i FSH (folitropina).
• Badanie poziomu kortyzolu, szczególnie w kontekście funkcji nadnerczy i reakcji na stres.

Badanie AMH (ang. Anti-Müllerian Hormone) to test służący do pomiaru poziomu hormonu antymüllerowskiego we krwi. AMH jest białkiem wytwarzanym przez komórki ziarniste otaczające każdy dojrzewający pęcherzyk jajnikowy, a jego poziom odzwierciedla rezerwę jajnikową kobiety, czyli ogólną liczbę dostępnych pęcherzyków jajnikowych zdolnych do dojrzewania i owulacji.

AMH jest również produkowany przez mężczyzn – a konkretnie przez komórki Sertoliego znajdujące się w jądrach – i pełni ważną rolę podczas rozwoju płciowego przed urodzeniem. AMH odpowiada za regresję przewodów Müllera, które są strukturami anatomicznymi dającymi początek żeńskiemu układowi rozrodczemu, co jest kluczowe dla prawidłowego rozwoju męskich narządów płciowych.

W przeciwieństwie do kobiet, u których poziom AMH jest wykorzystywany głównie do oceny rezerwy jajnikowej, u mężczyzn jego zastosowanie jest różne.

Badanie poziomu AMH ma szereg wskazań, przede wszystkim w obszarze oceny płodności:

• Ocena rezerwy jajnikowej u kobiet planujących ciążę, szczególnie po 30. roku życia.
• Diagnoza przedwczesnego wygasania funkcji jajników.
• Ocena odpowiedzi na stymulację jajników w leczeniu niepłodności metodami wspomaganego rozrodu (np. IVF).
• Diagnostyka skuteczności leczenia endometriozy.
• Ocenie funkcji jajników u pacjentek po chemioterapii lub radioterapii.
• Diagnostyka zaburzeń rozwoju płciowych, w tym zespołu policystycznych jajników (PCOS).

Wskazania do pomiaru AMH u mężczyzn:

• Diagnostyka zaburzeń rozwoju płciowego - u dzieci z niejasnymi objawami różnicowania płci sprawdzenie poziomu AMH może pomóc w potwierdzeniu obecności lub braku funkcjonalnej tkanki jądra.
• Klinefelter's syndrome - wysokie poziomy AMH u młodych chłopców mogą wskazywać na tę chorobę.
• Po zabiegach onkologicznych - jako wskaźnik zachowania funkcji jądrowej, na przykład po chemioterapii.
• Monitorowanie funkcjonowania jąder - u przeszczepionych jąder oraz w określaniu skuteczności terapii hormonalnej.

Na poziom AMH nie wpływa cykl miesiączkowy, dlatego badanie może być wykonane w dowolnym dniu cyklu. Ponieważ poziom hormonu nie ulega dużym wahań w ciągu cyklu, nie ma specjalnych wymogów dotyczących przygotowania się do badania. Pacjentka powinna jedynie dostosować się do ogólnych zaleceń przed pobraniem krwi, np. unikać dużego wysiłku fizycznego i stresujących sytuacji.

Normy poziomu AMH różnią się w zależności od laboratorium, techniki pomiaru i grupy wiekowej, dlatego zawsze należy interpretować wyniki w odniesieniu do wartości podanych przez dane laboratorium.

Typowe wartości dla kobiet:

• 20 – 24 lat 1,52 – 9,95 ng/ml
• 25 – 29 lat 1,20 – 9,05 ng/ml
• 30 – 34 lat 0,711 – 7,59 ng/ml
• 35 – 39 lat 0,405 – 6,96 ng/ml
• 40 – 44 lat 0,059 – 4,44 ng/ml
• 45 – 50 lat 0,01 – 1,79 ng/ml

Wartości dla mężczyzn:

• 1,43 – 11,6 ng/ml

Niskie wartości AMH mogą wskazywać na obniżoną rezerwę jajnikową i mniejszą odpowiedź na stymulację hormonalną w przypadku zabiegów wspomaganego rozrodu.

Wysokie wartości mogą być związane z PCOS, gdzie występuje wiele małych pęcherzyków jajnikowych. Interpretacja wyniku powinna uwzględniać wiek kobiety, jej historię płodności i inne czynniki kliniczne.

Obniżone wartości AMH u mężczyzn mogą sugerować zmniejszoną funkcję jądrową lub nieprawidłowy rozwój jąder. Niski poziom AMH u chłopców w okresie dojrzewania lub u mężczyzn może także wskazywać na pierwotny hipogonadyzm.

Podwyższone wartości AMH u chłopców mogą być fizjologiczne, ale utrzymujące się wysokie poziomy mogą wskazywać na zaburzenia, takie jak opóźniony dojrzewanie płciowe lub Klinefeltera.

Oprócz AMH, w diagnostyce rezerwy jajnikowej oraz płodności mogą być wykorzystane następujące badania:

• Ocena poziomu Folikulotropiny (FSH) – zwłaszcza 3. dnia cyklu.
• Ocena poziomu Estradiolu (E2) – również w początkowej fazie cyklu.
• Ocena ilości antralnych (dominujących) pęcherzyków jajnikowych za pomocą ultrasonografii (USG).
• Badanie poziomu Luteinizującej Hormonu (LH) oraz Prolaktyny (PRL).

Hormon folikulotropowy, znany jako FSH, jest glikoproteinowym hormonem tropowym, produkowanym przez przysadkę mózgową.

Ma kluczowe znaczenie dla regulacji procesów rozrodczych, w tym wzrostu i dojrzewania pęcherzyków jajnikowych u kobiet, a u mężczyzn wpływa na spermatogenezę, czyli proces tworzenia i dojrzewania plemników.

FSH należy wraz z LH (lutropiną) do grupy gonadotropin.

Badanie poziomu FSH przeprowadza się w celu oceny funkcjonowania układu rozrodczego zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Do najczęstszych wskazań dla kobiet należą:

• Ocena i diagnoza zaburzeń miesiączkowania - np. nieregularne miesiączki, amenorrhoea (brak miesiączki), oligomenorrhoea (rzadkie miesiączkowanie).
• Diagnoza przyczyn niepłodności - wysokie lub niskie poziomy FSH mogą wpływać na owulację i szanse na zajście w ciążę.
• Ocena rezerwy jajnikowej - pomiar FSH, często w połączeniu z hormonem antymüllerowskim (AMH) i estradiolem (E2), może dać wskazanie o rezerwie jajnikowej.
• Diagnoza przedwczesnej niewydolności jajników (POI) - również znana jako przedwczesna menopauza.
• Monitorowanie terapii zastępczej hormonami - regulacja dawek leków oraz ocena skuteczności leczenia.
• Diagnoza i monitorowanie zaburzeń przysadki mózgowej - ponieważ FSH jest produkowane przez przysadkę mózgową, nieprawidłowe poziomy mogą wskazywać na jej dysfunkcję.
• Wczesne lub opóźnione dojrzewanie - badanie jest pomocne w ocenie, czy rozwój płciowy przebiega we właściwym tempie.

Natomiast do najczęstszych wskazań dla mężczyzn należą:

• Diagnoza przyczyn niepłodności - niskie poziomy FSH mogą być związane z zaburzeniami wytwarzania plemników.
• Ocena funkcji jąder - poziomy FSH są wskaźnikiem funkcjonowania jąder; wysokie wartości mogą sygnalizować ich pierwotną niewydolność.
• Hormonalna diagnoza hipogonadyzmu - stan, w którym ciało produkuje niewystarczającą ilość hormonów płciowych.
• Rozwój płciowy - np. diagnoza późnego lub przedwczesnego dojrzewania płciowego u chłopców.

Badanie FSH przeprowadza się poprzez pobranie próbki krwi. Jego poziom może się zmieniać w zależności od dnia cyklu miesiączkowego u kobiet, zazwyczaj będąc najwyższym w początkowej fazie (faza folikularna). Dlatego, dla uzyskania wiarygodnych wyników ważne jest, aby badanie było wykonane w odpowiednim czasie, co ustala się w zależności od celu badania i zaleceń lekarza. Interpretacja wyników powinna być przeprowadzona z uwzględnieniem innych czynników klinicznych i laboratoryjnych.

Wartości referencyjne FSH zależą od płci i wieku osób badanych. U kobiet na ocenę prawidłowych poziomów ma wpływ także faza cyklu miesiączkowego.

Kobiety:

• Faza folikularna 3,5 -12,5 mlU/ml
• Faza owulacyjna 4,7 – 21,5 mlU/ml
• Faza lutealna 1,7 – 7,7 mlU/ml
• Postmenopauza 25,8 – 135 mlU/ml

Mężczyźni:

• 1,5 – 12,4 mlU/ml

Interpretacja wyników badania poziomu hormonu folikulotropowego (FSH) zależy od kilku czynników, takich jak wiek pacjenta, płeć, faza cyklu miesięcznego u kobiet oraz ogólny stan zdrowia.

U kobiet podwyższony poziom FSH może wskazywać na zmniejszoną funkcję jajników. Jest to typowe dla kobiet zbliżających się do menopauzy lub dla tych z przedwczesnym wygaśnięciem funkcji jajników. Wartości powyżej normy mogą również wskazywać na uszkodzenie jajników spowodowane czynnikami takimi jak chemioterapia, radioterapia czy zabiegi chirurgiczne.

Niskie wartości FSH u kobiet mogą świadczyć o problemach z przysadką mózgową, która jest odpowiedzialna za regulację sekrecji tego hormonu. Takie wyniki często wiążą się z zaburzeniami hormonalnymi takimi jak, np. hiperprolaktynemia.

Warto zauważyć, że w przypadku zespołu policystycznych jajników (PCOS) poziom FSH może być w dolnym zakresie normy, a stosunek FSH do LH jest często niski.

Podwyższone wartości FSH u mężczyzn mogą świadczyć o pierwotnym hipogonadyzmie, co wskazuje na problem z jądrami, takim jak uszkodzenie powstałe w wyniku chorób infekcyjnych (np. zapalenie jąder), zaburzenia genetyczne (np. zespół Klinefeltera), czy narażenie na toksyny.

U mężczyzn niski poziom FSH może być związany z zaburzeniami przysadki mózgowej, takich jak guzy lub uszkodzenia w wyniku urazów i może prowadzić do niskiego poziomu testosteronu i problemów z płodnością.

U dzieci, poziom FSH jest wykorzystywany do oceny opóźnionego lub przyspieszonego dojrzewania płciowego. Wysoki poziom FSH może wskazywać na przedwczesne dojrzewanie, natomiast niski poziom może sugerować jego opóźnienie.

FSH często badany jest równolegle z innymi hormonami, aby uzyskać pełniejszy obraz funkcji endokrynologicznej organizmu. Są to:

• Hormon luteinizujący (LH) - inny hormon gonadotropowy współpracujący z FSH w regulacji funkcji rozrodczych.
• Estradiol (E2) - główny estrogen produkowany przez jajniki u kobiet, ważny w ocenie fazy folikularnej i owulacji.
• Prolaktyna - może wpływać na poziom FSH poprzez działanie hamujące na przysadkę.
• Testosteron - u mężczyzn podwyższone poziomy FSH mogą być badane równolegle z testosteronem w celu oceny funkcji jąder.
• Progesteron - jego pomiar może być również użyteczny w ocenie fazy lutealnej u kobiet.

Ponadto, badanie FSH może być uzupełnione o badania czynności tarczycy, jako że dysfunkcja tego gruczołu może również wpływać na równowagę hormonalną organizmu.

Hormon luteinizujący (LH) to jeden z gonadotropin, hormonów pełniących istotną rolę w regulowaniu funkcji płciowych i reprodukcyjnych zarówno u mężczyzn, jak i kobiet. LH wytwarzany jest przez przysadkę mózgową, niewielki gruczoł umiejscowiony u podstawy mózgu. U kobiet LH inicjuje owulację oraz wspomaga utrzymanie ciałka żółtego, zaś u mężczyzn stymuluje komórki Leydiga do produkcji testosteronu.

Badanie poziomu LH może być wskazane w różnych sytuacjach klinicznych. Do najważniejszych należą:

• Ocena niepłodności: badanie LH jest jednym z testów wykorzystywanych przy diagnozowaniu problemów z płodnością.
• Rozpoznawanie zaburzeń cyklu miesiączkowego u kobiet, w tym braku lub niewłaściwego rytmu miesiączkowania.
• Ocena funkcjonowania gonad i przysadki: badanie pomaga ustalić, czy zaburzenia są wynikiem nieprawidłowości na poziomie gonad czy też przysadki mózgowej.
• Diagnostyka zaburzeń pokwitania: opóźnienie lub przyspieszenie dojrzewania płciowego.
• Wspomaganie diagnozy PCOS (zespołu policystycznych jajników) oraz endometriozy.

Optymalnym okresem do przeprowadzenia badania u kobiet jest początek fazy folikularnej cyklu, czyli 2-3 dzień po rozpoczęciu miesiączki, gdyż to wtedy wartości LH są najbardziej reprezentatywne. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni przed badaniem powinni:

• Poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, ponieważ niektóre mogą wpływać na poziom hormonów.
• Unikać stresu i dużego wysiłku fizycznego na dzień przed badaniem.
• Konieczność bycia na czczo w przypadku LH jest nieobowiązkowe.

Normy dla poziomu LH są zróżnicowane w zależności od płci, wieku oraz dnia cyklu miesiączkowego u kobiet. Dodatkowo, wartości referencyjne mogą się różnić w zależności od metodyki i jednostek używanych w poszczególnych laboratoriach diagnostycznych.

Przykładowe wartości LH dla kobiet:

• faza folikularna 1,1 – 11,6 mlU/ml,
• owulacja 17 – 77 mlU/ml,
• po owulacji 0 – 14,7 mlU/ml,
• menopauza: 11,3–39,8 mlU/ml.

U mężczyzn norma LH to: 1,1–7,0 ng/ml

Wysoki poziom LH u kobiet może wskazywać na moment owulacji lub na obniżoną funkcję jajników w przypadku braku równoległego wzrostu poziomu estradiolu. Niskie poziomy mogą sugerować niedoczynność przysadki.

U mężczyzn, wysoki poziom LH często wskazuje na pierwotne uszkodzenie jąder, natomiast niski poziom może być związany z problemami na linii przysadka – podwzgórze, które wpływają na syntezę testosteronu.

Przy diagnozie PCOS u kobiet, poziom LH może być zwiększony w stosunku do FSH, a ich proporcje są ważnym parametrem oceny.

Zazwyczaj badanie LH jest przeprowadzane razem z innymi testami hormonalnymi, aby zapewnić dokładniejszą diagnozę:

• Poziom FSH – pomaga określić relację LH/FSH, szczególnie ważną w diagnozowaniu PCOS.
• Estradiol – u kobiet, aby monitorować owulację i zdrowie jajników.
• Testosteron – u mężczyzn, aby ocenić ogólną zdrowie gonad.
• Prolaktyna – której zwiększone stężenia mogą wpływać na wyniki LH.
• Badanie ultrasonograficzne narządów płciowych – szczególnie w przypadku kobiet, dla oceny jajników i endometrium.

Prolaktyna to hormon peptydowy, którego głównym miejscem syntezowania jest przedni płat przysadki mózgowej. Hormon ten odgrywa kluczową rolę w procesach reprodukcyjnych, przede wszystkim w stymulowaniu produkcji mleka u kobiet po porodzie. Oprócz tego, prolaktyna wpływa na wiele innych funkcji w organizmie, w tym działania układu odpornościowego, osmoregulację i angiogenezę.

Zaburzenia związane z nadmierną produkcją prolaktyny mogą prowadzić do dysfunkcji rozrodczych, takich jak nieregularny cykl menstruacyjny czy nawet niepłodności.

Badanie poziomu prolaktyny w surowicy krwi zleca się w przypadkach niepłodności, zaburzeń miesiączkowania (np. brak miesiączki, zwany amenorrheą), wydzielania mleka z piersi (galaktorei) u osób nie będących w okresie laktacji, podejrzenia hiperprolaktynemii lub guza przysadki mózgowej (prolaktynoma).

Do badania prolaktyny należy przygotować się w specjalny sposób, ponieważ poziom tego hormonu w organizmie może być wrażliwy na różne czynniki.

Badanie najlepiej jest przeprowadzać rano, ponieważ poziom prolaktyny jest najstabilniejszy w pierwszych godzinach po przebudzeniu.

Zaleca się odpoczynek i unikanie stresu przed badaniem, ponieważ emocje mogą wpływać na zwiększenie poziomu hormonu.

Warto zapewnić, by ostatni posiłek poprzedzający badanie był spożyty co najmniej 2-3 godziny wcześniej.

Należy unikać aktywności fizycznej na kilka godzin przed badaniem oraz stosunków seksualnych przez 24 godziny przed pobraniem krwi oraz piersi nie powinny być stymulowane przed badaniem.

Wartości referencyjne dla prolaktyny mogą się różnić w zależności od laboratorium, wieku i płci. Typowe zakresy dla dorosłych wynoszą:

• Kobiety: < 20 ng/ml
• Mężczyźni: < 15 ng/ml

Podczas ciąży i po porodzie wartości te mogą być znacznie wyższe.

Podwyższony poziom prolaktyny, znany jako hiperprolaktynemia, może być związany z różnymi stanami, w tym z guzami przysadki (prolactynoma), chorobami tarczycy, chorobami nerek, przyjmowaniem niektórych leków oraz niektórymi zaburzeniami hormonalnymi.

Niskie poziomy prolaktyny są rzadziej obserwowane i zazwyczaj nie są przedmiotem rozległej diagnostyki, chyba że są powiązane z innymi zaburzeniami hormonalnymi czy wynikają z uszkodzenia przysadki.

W celu precyzyjnej diagnozy i pełniejszej oceny hormonalnej, badanie prolaktyny może być łączone z innymi badaniami:

• Poziom innych hormonów przysadki, jak FSH, LH, TSH.
• Obrazowanie przysadki mózgowej przy użyciu rezonansu magnetycznego (MRI) w przypadku podejrzeń o obecność guza.
• Badania funkcji tarczycy, w tym T3, T4, a zwłaszcza TSH.
• U mężczyzn dodatkowe badania nasienia mogą być przeprowadzone w celu oceny wpływu hormonu na spermatogenezę.

Estradiol to najaktywniejsza forma estrogenów (żeńskich hormonów płciowych), będąca jednym z głównych hormonów płciowych u kobiet. Jego produkcja odbywa się przede wszystkim w jajnikach, ale także w mniejszych ilościach przez nadnercza, a także w tkance tłuszczowej, gdzie jest konwertowany z androgenów.

U mężczyzn estradiol jest wytwarzany głównie przez przemianę testosteronu w tkance tłuszczowej i ma wpływ na gospodarkę kostną oraz funkcje seksualne.

Badanie poziomu estradiolu jest istotne w diagnostyce wielu stanów i zaburzeń, w szczególności takich jak:

• Ocena funkcjonowania jajników, diagnoza przyczyn zaburzeń menstruacyjnych.
• Ocena płodności oraz monitorowanie cykli stymulacji owulacji, np. w procedurach in vitro.
• Badanie przyczyn opóźnionego dojrzewania płciowego lub przedwczesnego dojrzewania.
• Diagnoza i kontrola leczenia endometriozy i mięśniaków macicy.
• Ocena menopauzy i związanych z nią zaburzeń.
• U mężczyzn, ocena ginekomastii, czyli przerostu gruczołu piersiowego.

U kobiet, czas wykonania badania powinien być dostosowany do fazy cyklu miesiączkowego. Najczęściej badanie przeprowadza się w dniach 2-5 cyklu (faza folikularna), chyba że lekarz zaleci inaczej.

Zaleca się unikanie nadmiernego stresu oraz znacznego wysiłku fizycznego na dzień przed badaniem, ponieważ mogą one wpływać na poziom hormonów.

Zaleca się także omówienie z lekarzem prowadzącym wszystkich przyjmowanych leków, gdyż niektóre mogą wpływać na poziom estradiolu.

Typowe zakresy referencyjne dla estradiolu dla dorosłych osób prezentują się następująco:

• w fazie folikularnej 84 − 970 pg/ml
• w fazie owulacji 13 − 330 pg/ml
• w fazie lutealnej 73 − 200 pg/ml

W czasie ciąży estradiol wzrasta i jego zakresy się różnią:

• I trymestr: 188 ­− 2497 pg/ml
• II trymestr: 1278 − 7192 pg/ml
• III trymestr 6137 − 13460 pg/ml

Po menopauzie natomiast spada i wówczas wynosi 20 − 30 pg/ml.

U mężczyzn poziom estradiolu wynosi zazwyczaj od 10 do 50 pg/mL.

Zbyt wysokie poziomy estradiolu mogą wskazywać na:

• Zespół policystycznych jajników (PCOS)
• Guzy wytwarzające estrogen
• Hiperplazję endometrium
• Wczesne dojrzewanie (u dzieci)

Zbyt niskie poziomy estradiolu mogą wskazywać na:

• Zaburzenia jajników (np. niewystarczająca funkcja jajników lub przedwczesne wygaśnięcie jajników)
• Anoreksję lub inną poważną utratę masy ciała
• Intensywny trening fizyczny lub nadmierne ćwiczenia

Czynniki takie jak stres, leki (takie jak antydepresanty, leki przeciwhistaminowe) oraz przewlekłe choroby mogą również wpływać na poziomy estradiolu w organizmie.

Badanie estradiolu często jest częścią szerszej oceny hormonalnej, do której można zaliczyć:

• Badanie poziomu FSH i LH – gonadotropiny regulujące gospodarkę hormonalną, które są pomocne w diagnozie zaburzeń płodności.
• Progesteron – jego poziom jest ważny w ocenie fazy lutealnej cyklu.
• Prolaktyna – może wpływać na poziomy estradiolu.
• Testosteron i androstendion – szczególnie u pacjentek z zespołem policystycznych jajników.
• Badania obrazowe, takie jak USG narządów płciowych, mogą być wykonane dla lepszej oceny struktur jajników i macicy.

Progesteron to steroidowy hormon płciowy, który odgrywa znaczącą rolę w cyklu menstruacyjnym, utrzymaniu ciąży oraz w embriogenezie.

Jest on wytwarzany głównie w jajnikach u kobiet – po owulacji, przez ciałko żółte oraz przez łożysko w trakcie ciąży.

U mężczyzn progesteron jest produkowany w niewielkich ilościach przez nadnercza i jądra. Hormon ten jest również prekursorem dla innych ważnych hormonów steroidowych, wliczając kortyzol i androgeny

Badanie poziomu progesteronu jest zalecane w następujących sytuacjach:

• Ocena owulacji i diagnoza zaburzeń cyklu menstruacyjnego.
• Pomoc w diagnozie i leczeniu niepłodności.
• Monitorowanie stanu ciąży, zwłaszcza gdy istnieje ryzyko poronienia.
• Wspomaganie diagnozy i monitorowanie leczenia zespołu policystycznych jajników (PCOS) oraz endometriozy.

·         Badanie w kontekście zaburzeń hormonalnych zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Najlepszy czas na wykonanie badania poziomu progesteronu u kobiet to druga faza cyklu menstruacyjnego, zwykle około tydzień po przypuszczalnej owulacji, czyli około 20-22 dni cyklu w przypadku regularnej 28-dniowej długości cyklu. Istotne jest przestrzeganie następujących zasad:

• Należy poinformować lekarza o dokładnym dniu cyklu, w którym wykonywane jest badanie.
• Wykonywać badanie najlepiej rano, na czczo lub 2-3 godziny po lekkim posiłku.
• Unikać intensywnego wysiłku fizycznego oraz sytuacji stresowych na dzień przed badaniem.

Wartości referencyjne progesteronu różnią się w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego i są bardzo zróżnicowane, a także różnią się w zależności od płci:

• faza folikularnej − 0,28–0,72 ng/ml
• faza okołoowulacyjna – 0,64–1,63 ng/ml
• faza lutealna 4,71–18,0 ng/ml

Ciąża:

• I trymestr − 11,0–44,3 ng/ml
• II trymestr − 25,4–83,3 ng/ml
• III trymestr − 58,7–214 ng/ml

U mężczyzn:  0,2–1,38 ng/ml.

Interpretacja wyników badania poziomu progesteronu wymaga rozważenia wielu czynników, takich jak faza cyklu miesiączkowego, wiek, ciąża oraz inne uwarunkowania zdrowotne pacjentki.

Podwyższony poziom progesteronu:

• U nieciężarnych kobiet, wysoki poziom progesteronu w drugiej połowie cyklu (faza lutealna) potwierdza, że doszło do owulacji. Wartości wyraźnie podwyższone poza fazą lutealną mogą wskazywać na zdarzenia, takie jak torbiel ciałka żółtego.
• W trakcie ciąży, wysoki poziom progesteronu jest normalny i wzrasta wraz z jej postępem.
• W niektórych przypadkach, niezwykle wysokie wartości mogą wskazywać na rzadkie zaburzenia, takie jak choroba trofoblastyczna.
• Możliwe jest także występowanie nieprawidłowości w obrębie nadnerczy, które produkują progesteron, choć jest to rzadkość.

Niski poziom progesteronu:

• W fazie lutealnej cyklu, niski poziom progesteronu może sugerować niewystarczającą funkcję lutealną lub nieprawidłowości hormonalne hamujące owulację, co może prowadzić do problemów z zajściem w ciążę.
• W ciąży, niepokojąco niski poziom progesteronu może być powiązany z ryzykiem poronienia lub ekotopowej ciąży.
• Niski progesteron w połączeniu z wysokim LH i FSH może wskazywać na zespoły wyczerpania jajników lub przedwczesną niewydolność jajników.

Wskazane jest monitorowanie poziomu progesteronu w czasie, co oznacza pomiar w różnych punktach cyklu miesiączkowego u kobiet, aby ocenić zmiany w jego stężeniu. Jest to również ważne w czasie ciąży, gdzie badania powtarza się, aby kontrolować jego poziom względem norm dla poszczególnych trymestrów.

Progesteron często jest oceniany w kontekście innych badań hormonalnych, w tym:

• Hormon luteinizujący (LH) i hormon folikulotropowy (FSH), które regulują owulację i produkcję progesteronu.
• Estradiol, który wraz z progesteronem odgrywa kluczową rolę w regulacji cyklu menstruacyjnego.
• hCG (gonadotropina kosmówkowa), zwłaszcza w weryfikacji ciąży i jej monitorowaniu.

17-hydroksyprogesteron (17-OHP) to hormon steroidowy, który stanowi pośredni metabolit w syntezie kortyzolu i niektórych innych hormonów nadnerczowych, jak androgeny i estrogeny. Jest produkowany głównie w nadnerczach, a także w jajnikach u kobiet i w jądrach u mężczyzn.

Proces jego produkcji jest złożony i obejmuje szereg enzymatycznych przemian biochemicznych począwszy od cholesterolu aż do formowania aktywnych hormonów steroidowych.

Badanie poziomu 17-hydroksyprogesteronu można zlecić w wielu sytuacjach:

• Diagnostyka i monitorowanie zaburzeń nadnerczy, takich jak nietypowa forma wrodzonego przerostu nadnerczy (congenital adrenal hyperplasia – CAH), która może manifestować się nadmiernym owłosieniem, trądzikiem czy problemami z płodnością.
• Ocena przypadków przedwczesnego lub opóźnionego dojrzewania.
• Badanie kobiecych zaburzeń miesiączkowania i podejrzenia syndromu policystycznych jajników (PCOS).
• Wsparcie w diagnostyce niepłodności u mężczyzn i kobiet.
• Ocena funkcji nadnerczy przed rozpoczęciem niektórych rodzajów terapii hormonalnych.

W celu uzyskania jak najdokładniejszych wyników badania:

• Zaleca się bycie na czczo, najlepiej nie spożywać pokarmów przez około 8 godzin przed badaniem; można pić wodę.
• Należy unikać intensywnego wysiłku fizycznego oraz ograniczyć stres w dniu poprzedzającym wykonywanie badania.
• Zaleceniem lekarza bywa, aby kobiety wykonały badanie w określonym dniu cyklu menstruacyjnego, najczęściej w trakcie fazy folikularnej.
• Ważne jest przekazanie informacji personelowi medycznemu o przyjmowanych lekach i suplementach.

Wartości referencyjne poziomu 17-hydroksyprogesteronu różnią się w zależności od laboratorium, płci, wieku oraz faz cyklu menstruacyjnego u kobiet. Przykładowe zakresy referencyjne poniżej:

Dorosłe kobiety:

• faza pęcherzykowa 0,2 – 1,3 ng/ml
• faza lutealna 1,0 – 4,5 ng/ml
• menopauza 0,2 – 0,9 ng/ml

Dorośli mężczyźni 0,2 – 2,3 ng/ml

Podwyższone poziomy 17-OHP mogą wskazywać na wrodzony przerost nadnerczy, szczególnie jeśli towarzyszą im kliniczne objawy wymagające leczenia, takie jak wczesne oznaki dojrzewania, powiększenie narządów płciowych, czy poważniejsze zmiany metaboliczne. Jest to szczególnie ważne w diagnostyce noworodków i małych dzieci z podejrzeniem CAH.

Wzrost 17-OHP może także być obserwowany w innych stanach, takich jak PCOS (zespoły policystycznych jajników) czy nowotwory nadnerczy. W takich przypadkach konieczna jest dalsza diagnostyka i interpretacja wyników w kontekście dodatkowych badań.

Wartości 17-OHP bliskie dolnej granicy normy zwykle nie budzą niepokoju, ale mogą być ważne do interpretacji w kontekście obserwowanych objawów klinicznych pacjenta.

Jeśli wyniki 17-OHP są nieprawidłowe, mogą być wskazane dodatkowe badania, takie jak:

• Pomiar poziomów innych hormonów sterydowych, takich jak kortyzol, aby zrozumieć działanie nadnerczy w szerszym kontekście.
• Badanie profilu androgenów w tym testosteronu.
• Badania genetyczne, szczególnie jeśli podejrzewa się wrodzony przerost nadnerczy spowodowany zaburzeniami enzymatycznymi.
• Testy stymulacyjne ACTH mogą zostać przeprowadzone, aby ocenić zdolność nadnerczy do odpowiedzi na bodźce i produkcji hormonów.

Badanie poziomu PSA (ang. Prostate-Specific Antigen) jest jednym z podstawowych narzędzi diagnostycznych stosowanych do wykrywania i monitorowania chorób gruczołu krokowego, w tym raka prostaty. Test PSA całkowitego pozwala na ocenę stężenia specyficznego antygenu prostaty we krwi. Przez wiele lat stanowiło to istotną pomoc w decyzjach dotyczących kolejnych kroków diagnostycznych i terapeutycznych.

PSA całkowity to białko produkowane wyłącznie przez komórki gruczołu krokowego (prostaty), co sprawia, że jest markerem specyficznym dla tego narządu. Antygen ten normalnie występuje w niewielkich ilościach we krwi mężczyzn, jednak jego podwyższone wartości mogą świadczyć o problemach z prostatą. PSA jest enzymem, którego główną funkcją jest rozrzedzanie nasienia po ejakulacji, ułatwiając tym samym ruchliwość plemników.

Test PSA całkowitego jest zalecany mężczyznom, u których istnieje podejrzenie chorób prostaty, w tym szczególnie raka prostaty. Wskaźnikiem do przeprowadzenia badania mogą być takie symptomy, jak trudności z oddawaniem moczu, częste parcie na pęcherz, ból w okolicy miednicy, obniżony strumień moczu, czy też potrzeba częstego oddawania moczu w nocy.

Badanie PSA jest również częścią rutynowych badań przesiewowych u mężczyzn po 50. roku życia oraz u młodszych, jeśli występuje u nich podwyższone ryzyko (np. w wyniku historii rodzinnej).

Ponadto, w przypadku już zdiagnozowanej choroby prostaty, badanie PSA może służyć do monitoringu skuteczności leczenia oraz wczesnego wykrywania nawrotów choroby.

Zaleca się, aby przed wykonaniem testu PSA przestrzegać paru zasad:

• Przestać spożywać pokarmy bogate w tłuszcze na co najmniej 48 godzin przed badaniem.
• Unikać aktywności fizycznej, w tym jazdy na rowerze, co najmniej na 48 godzin przed badaniem, gdyż może to wpłynąć na podwyższenie poziomu PSA.
• Unikać stosunków seksualnych i ejakulacji co najmniej 24 godziny przed badaniem, co także może skutkować chwilowym podniesieniem poziomu PSA.
• Informować lekarza o przyjmowanych lekach, ponieważ niektóre mogą wpływać na stężenie PSA

Wartości referencyjne dla PSA całkowitego wahają się w zależności od wieku mężczyzny i metody pomiaru użytej w laboratorium. Zazwyczaj przyjmuje się, że norma PSA całkowitego wynosi poniżej 4 ng/mL u mężczyzn poniżej 50. roku życia.

U starszych mężczyzn wartości te mogą być nieco wyższe, co jest wynikiem naturalnego powiększania się prostaty z wiekiem.

Niskie wartości PSA (poniżej 4 ng/mL) są zazwyczaj uznawane za normalne i nie wskazują na konieczność dalszej diagnostyki, chociaż nie wykluczają całkowicie raka prostaty. Poziomy PSA pomiędzy 4 a 10 ng/mL znajdują się w "szarej strefie" i mogą świadczyć o łagodnym rozroście prostaty, ale również o raku. Wartości powyżej 10 ng/mL znacznie zwiększają prawdopodobieństwo istnienia procesu nowotworowego.

Wartość PSA nie jest miarodajna sama w sobie i nie pozwala na rozróżnienie między rakiem prostaty a innymi chorobami gruczołu krokowego. W związku z tym konieczne są dalsze badania, w tym najczęściej biopsja prostaty. Innym ważnym aspektem jest dynamika wzrostu PSA (tzw. szybkość wzrostu PSA) - szybki przyrost poziomu PSA w czasie może wskazywać na potrzebę intensywniejszej diagnostyki.

Interpretując wynik testu PSA, lekarze mogą także brać pod uwagę stosunek wolnego PSA do PSA całkowitego, co może mieć znaczenie w dalszej diagnostyce. Niższy stosunek może sugerować wyższe ryzyko raka prostaty, podczas gdy wyższy stosunek może wskazywać na łagodne problemy z prostatą.

W celu oceny stanu prostaty oraz uzupełnienia diagnostyki, lekarz może zlecić również inne badania. Do najczęściej stosowanych należą:

• wolne PSA co pomoże wyliczyć stosunek wolnego PSA do PSA całkowitego
• badanie per rectum (DRE - digital rectal examination), które pozwala na wyczuwanie nieprawidłowości w budowie prostaty,
• USG transrektalne (TRUS), oferujące obraz gruczołu krokowego w wysokiej rozdzielczości,
• biopsja prostaty, pozwalająca na mikroskopową ocenę wycinków tkanki gruczołu pod kątem obecności komórek nowotworowych,
• MRI prostaty, które może pomóc w lokalizacji obszarów podejrzanych o nowotwór.

Gonadotropina kosmówkowa (human chorionic gonadotropin – hCG) to hormon płciowy występujący w organizmie ludzkim. Składa się z dwóch podjednostek: alfa i beta, przy czym specyficzna dla hCG jest podjednostka beta (beta-HCG), która jest wykorzystywana w diagnostyce medycznej.

Beta-HCG zaczyna być wydzielany już kilka dni po zapłodnieniu, kiedy to zagnieżdżony w ściance macicy zarodek zaczyna formować struktury, które później przejmą funkcję łożyska. Jego obecność w organizmie kobiety jest jednym z najwcześniejszych znaków ciąży, co pozwala na jej wykrycie jeszcze przed spodziewaną miesiączką.

Jednym z głównych zadań hCG jest stymulowanie ciałka żółtego, struktury, która powstaje na miejscu pękniętego pęcherzyka jajnikowego, do produkcji progesteronu. Progesteron jest hormonem niezbędnym do utrzymania ciąży, ponieważ przygotowuje błonę śluzową macicy na przyjęcie i utrzymanie zarodka. W ten sposób beta-HCG zapewnia utrzymanie odpowiedniego poziomu progesteronu, dopóki łożysko nie jest w stanie produkować go samodzielnie.

Badanie hormonu beta-HCG jest zalecane głównie w celu:

• potwierdzenia ciąży;
• monitorowania rozwoju ciąży we wczesnych jej fazach;
• wykrycia ewentualnych nieprawidłowości, takich jak np. ciąża pozamaciczna;
• w ramach diagnostyki i monitorowania niektórych nowotworów zarodkowych, np. raka jądra.

Badanie to zwykle nie wymaga specjalnego przygotowania.

Wartości referencyjne dla beta-HCG różnią się w zależności od laboratorium i sposobu pomiaru. Są one podawane z reguły w zakresach, które odzwierciedlają normy dla kolejnych tygodni ciąży:

• Nieciężarne kobiety: <5.0 mIU/mL
• Mężczyźni: <5.0 mIU/mL
• Ciąża (tydzień od ostatniej miesiączki):

    - 3 tydzień: około 5 – 50 mIU/mL

    - 4 tydzień: około 5 – 426 mIU/mL

    - 5 tydzień: około 18 – 7,340 mIU/mL

    - 6 tydzień: około 1,080 – 56,500 mIU/mL

    - 7-8 tydzień: około 7,650 – 229,000 mIU/mL

    - 9-12 tydzień: około 25,700 – 288,000 mIU/mL

    - 13-16 tydzień: około 13,300 – 254,000 mIU/mL

    - 17-24 tydzień: około 4,060 – 165,400 mIU/mL

    - 25-40 tydzień: około 3,640 – 117,000 mIU/mL

Należy zwrócić uwagę, że powyższe przedziały są jedynie orientacyjnymi wartościami i każdy wynik badania należy interpretować indywidualnie, z uwzględnieniem konkretnego przypadku i możliwych warunków zdrowotnych.

Interpretacja wyników badania poziomu beta-HCG wymaga uwzględnienia wielu czynników, w tym wieku ciąży, aktualnego stanu zdrowia pacjenta i innych, towarzyszących objawów.

Niski poziom beta-HCG może sugerować możliwe zagrożenie ciąży, np. poronienie czy ciąża pozamaciczna. Może także oznaczać, że ciąża jest mniej zaawansowana, niż przypuszczano.

Wysoki poziom może wskazywać na ciążę wielopłodową, ponieważ w takim przypadku wartości beta-HCG mogą być wyższe niż dla pojedynczej ciąży. Nadmierne wartości mogą też sygnalizować rzadką komplikację ciążową jaką jest ciąża molarna (trzonowa), gdzie tkanka trofoblastyczna rozwija się nieprawidłowo, prowadząc do powstawania guzków, które nie przekształcają się w prawidłowe tkanki płodu.

Również w kwestii nowotworów, znaczne zwiększenie poziomu beta-HCG może być obserwowane w przypadku nowotworów trofoblastycznych, a także przy niektórych rodzajach raka, takich jak rak jądra u mężczyzn.

Interpretacja wyników powinna zawsze odbywać się w ścisłej współpracy z lekarzem, który zna historię medyczną pacjenta oraz inne przeprowadzone badania. W przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości, lekarz będzie mógł zalecić dalsze diagnostyczne procedury lub właściwe leczenie.

W diagnostyce ciąży i stanów patologicznych często wykorzystuje się inne badania wraz z oznaczeniem beta-HCG. Zaliczają się do nich między innymi ultrasonografia (USG), która pozwala ocenić lokalizację i rozwój zarodka, a także badania takie jak pomiar poziomów estriolu i alfa-fetoproteiny w ramach tzw. trójskładnikowego testu przesiewowego w kierunku wad genetycznych płodu.

Lipidogram - Diagnostyka Profilu Lipidowego obejmuje:

• Cholesterol Całkowity (CHOL)
• Cholesterol HDL
• Cholesterol LDL 
• Triglicerydy 

Materiał musi być dostarczony w ciągu 2 godzin od pobrania.

Materiał do badania może zostać dostarczony następnego dnia, pod warunkiem jego przechowywania w warunkach chłodniczych (w lodówce).

Analiza kariotypu z wykorzystaniem hodowli limfocytów to metoda diagnostyczna służąca identyfikacji struktury chromosomowej w limfocytach pozyskanych z krwi obwodowej. W laboratorium limfocyty te są indukowane do podziału, a po upływie odpowiedniego czasu hodowli, komórki są "zatrzymywane" w fazie metafazy, która jest idealna do wizualizacji chromosomów. Dalej, pod mikroskopem, specjaliści poddają analizie wygląd i strukturę poszczególnych chromosomów.

Do wykonania badania kariotypu zaleca się m.in. w przypadkach:

• Poronień: Osoby, które doświadczyły poronień, są często kierowane na to badanie.
• Wad wrodzonych u dziecka: W sytuacji, gdy noworodek ma wady wrodzone, badanie kariotypu może pomóc w ustaleniu ewentualnych zaburzeń genetycznych.
• Niepłodności o niewyjaśnionej przyczynie: Badanie jest zalecane osobom borykającym się z problemami z poczęciem.
• Fenotypowych cech chorobowych sugerujących abberację chromosomową: Gdy cechy kliniczne wskazują na konkretną abberację, badanie kariotypu może być przydatne w diagnostyce.
• Kontroli kariotypu przed IVF: Przed przystąpieniem do zapłodnienia in vitro, badanie kariotypu może być zrealizowane, aby wykryć potencjalne zaburzenia genetyczne.

Przed analizą kariotypu pacjent poddaje się procedurze pobrania próbki krwi, podobnie jak przy standardowej morfologii. Zaleca się unikanie obfitych, tłustych posiłków oraz alkoholu w dniu przed badaniem. Zwiększenie ilości spożywanych płynów dzień przed pobraniem krwi może pomóc w przygotowaniu organizmu do badania.

Standardowy kariotyp człowieka to 46 chromosomów, z czego 23 pochodzą od matki, a 23 od ojca. Wśród nich rozróżnia się 22 pary autosomów (warunkujących dziedziczenie większości cech, oprócz tych związanych z płcią) oraz jedną parę chromosomów płci (heterosomów), które decydują o cechach płciowych.

Badanie kariotypu umożliwia weryfikację, czy pacjent posiada prawidłową liczbę i strukturę chromosomów. Anomalie w liczbie lub morfologii chromosomów mogą prowadzić do rozmaitych wad genetycznych. Każde stwierdzone nieprawidłowości są dokumentowane w wynikach badania i wykorzystywane w dalszym procesie diagnostyki chorób genetycznych.

Test kariotypu często jest łączony z innymi badaniami genetycznymi, które wspierają dogłębne zrozumienie potencjalnych problemów zdrowotnych. Do powiązanych badań należą m.in.:

• Badanie genu CFTR, oceniające mutacje w genie CFTR, związane z płodnością mężczyzn.
• Analiza regionu AZF na chromosomie Y, odpowiedzialnego za spermatogenezę, z którego anomalie mogą być przyczyną męskiej niepłodności.

Decyzję o przeprowadzeniu tych testów podejmuje lekarz, biorąc pod uwagę indywidualną sytuację medyczną pacjenta.

Materiał należy dostarczyć do laboratorium w ciągu 2 godzin od momentu pobrania.

CA 125, jest glikoproteiną powstającą na powierzchni komórek i wydzielaną do krwiobiegu. Ta cząsteczka jest często używana jako marker w diagnostyce medycznej, zwłaszcza w kontekście raka jajnika. Glikoproteina CA 125 jest w normalnych warunkach produkowana w niewielkich ilościach w komórkach mezotelialnych wyściełających jamy ciała, takie jak opłucna, osierdzie oraz otrzewna. Jednakże jej zwiększona produkcja może mieć miejsce w komórkach nabłonkowych raka jajnika oraz niektórych innych tkanek pod wpływem procesów nowotworowych lub niektórych chorób zapalnych.

Choć glikoproteina CA 125 jest często kojarzona z rakiem jajnika, jej obecność nie jest specyficzna dla tej choroby. Antygen CA 125 może być także wydzielany przez inne nowotwory ginekologiczne, takie jak rak endometrium i rak jajowodów. Ponadto, zwiększenie jego poziomu może być obserwowane w endometriozie, mięśniakach macicy, a także w chorobach zapalnych narządów miednicy mniejszej, stanach zapalnych opłucnej i w czasie ciąży.

Badanie CA 125 jest zalecane przede wszystkim w następujących przypadkach:

• Monitorowanie efektów leczenia raka jajnika.
• Wykrywanie nawrotów raka jajnika po zakończeniu terapii.
• Diagnostyka różnicowa guzów w obrębie jamy brzusznej, szczególnie przy podejrzeniu nowotworów złośliwych.
• W diagnostyce innego rodzaju nowotworów, takich jak rak endometrium, piersi, płuc czy trzustki, chociaż nie jest to marker specyficzny tylko dla jednego rodzaju nowotworu.

Przed wykonaniem badania CA 125 nie są zazwyczaj wymagane specjalne przygotowania. Pacjentka powinna jedynie zgłosić wszelkie stosowane leki i suplementy, ponieważ niektóre z nich mogą wpłynąć na wynik badania. Zaleca się również unikanie aktywności fizycznej tuż przed pobraniem krwi.

Tak jak przy innych markerach nowotworowych, interpretacja poziomu CA 125 ma charakter indywidualny i powinna być dokonana przez lekarza, ponieważ normy mogą się różnić w zależności od laboratorium. Zazwyczaj, przyjmuje się, że wartości poniżej 35 U/ml są normą, jednakże mogą się one różnić w zależności od indywidualnych charakterystyk pacjentki oraz metody pomiarowej.

Interpretacja wyniku badania CA 125 wymaga uwzględnienia wielu czynników. Wartość przekraczająca 35 U/ml uważana jest za podwyższoną, ale nie jest wyłącznie wskaźnikiem obecności raka.
Wielu pacjentów z różnymi schorzeniami może mieć podwyższony poziom CA 125 bez obecności nowotworu. Takie schorzenia obejmują endometriozę, zapalenie wątroby, choroby zapalne miednicy, choroby autoimmunologiczne i stan zapalny narządów jamy brzusznej. Dlatego widocznym wzrostem stężenia CA 125 nie zawsze towarzyszy postęp choroby nowotworowej.

Dla pacjentek z rozpoznanym rakiem jajnika, szczególnie istotne jest monitorowanie zmian stężenia markerów nowotworowych podczas terapii i po jej zakończeniu. Systematyczne pomiary CA 125 mogą pomóc w ocenie skuteczności leczenia oraz szybkiego zauważenia ewentualnych nawrotów choroby. Spadek poziomu CA 125 po chirurgicznym usunięciu guza lub w trakcie chemioterapii może wskazywać na dobrą odpowiedź na leczenie, podczas gdy wzrost w czasie obserwacji może być oznaką nawrotu.

Niezmiernie ważne jest, aby pamiętać, że CA 125 nie jest testem przesiewowym na raka jajnika w populacji ogólnej ze względu na niską specyficzność i czułość. Powinien być więc stosowany przede wszystkim u pacjentek z już rozpoznanym rakiem jajnika lub u tych, u których występuje wysokie ryzyko zachorowania na podstawie historii medycznej oraz obrazu klinicznego.

Każdy wynik testu CA 125 powinien być interpretowany w kontekście pełnego obrazu klinicznego pacjentki, co oznacza, że lekarz powinien brać pod uwagę inne symptomy, wyniki badań obrazowych i histopatologicznych oraz całą historię medyczną, zanim wyciągnie wnioski i zaleci dalsze postępowanie diagnostyczne lub terapeutyczne.

Inne badania, które mogą być wykonywane razem z badaniem CA 125 lub jako badania uzupełniające, to:

• Obrazowanie metodami radiologicznymi, jak ultrasonografia, tomografia komputerowa (CT), czy rezonans magnetyczny (MRI) w celu lokalizacji guza.
• Oznaczanie innych markerów nowotworowych, takich jak HE4, CA 15-3 czy CEA, które mogą pomóc w diagnostyce różnicowej lub monitorowaniu leczenia innych typów nowotworów.
• Badania histopatologiczne wycinków uzyskanych podczas biopsji, które dostarczają bezpośrednich informacji o obecności i typie nowotworu.

Materiał należy dostarczyć do laboratorium w ciągu 2 godzin od momentu pobrania.

Materiał musi być dostarczony w ciągu 2 godzin od pobrania. Najlepiej z porannego moczu.

Materiał należy dostarczyć do laboratorium w ciągu 2 godzin od momentu pobrania.

Materiał należy dostarczyć do laboratorium w ciągu 2 godzin od momentu pobrania.

Materiał należy dostarczyć do laboratorium w ciągu 2 godzin od momentu pobrania.

Materiał należy dostarczyć do laboratorium w ciągu 2 godzin od momentu pobrania.

Materiał należy dostarczyć do laboratorium w ciągu 2 godzin od momentu pobrania.

Materiał należy dostarczyć do laboratorium w ciągu 2 godzin od momentu pobrania.

Materiał należy dostarczyć do laboratorium w ciągu 2 godzin od momentu pobrania.

Materiał należy dostarczyć do laboratorium w ciągu 2 godzin od momentu pobrania.

Materiał należy dostarczyć do laboratorium w ciągu 2 godzin od momentu pobrania.

Materiał należy dostarczyć do laboratorium w ciągu 2 godzin od momentu pobrania.

Materiał do badania może zostać dostarczony następnego dnia, pod warunkiem jego przechowywania w warunkach chłodniczych (w lodówce).

Materiał do badania może zostać dostarczony następnego dnia, pod warunkiem jego przechowywania w warunkach chłodniczych (w lodówce).

Przeciwciała przeciwjądrowe (ANA) to białka z grupy gammaglobulin należących do najwcześniej poznanych autoprzeciwciał. Kierują swoje działanie przeciw elementom znajdującym się w jądrze komórki, takim jak DNA, histony, rybonukleoproteiny oraz inne białka jądrowe.

Produkowane są przez leukocyty, pełniąc rolę ważnego składnika systemu immunologicznego, zdolnego do rozpoznawania i wiązania antygenów. Przeciwciała fizjologicznie ignorują własne antygeny organizmu, chroniąc tkanki przed uszkodzeniem. Gdy jednak dojdzie do ich błędnej identyfikacji jako ciał obcych, organizm może zacząć atakować samego siebie, co może skutkować rozwojem chorób autoimmunologicznych. Wśród nich ANA są charakterystyczne dla takich stanów jak toczeń rumieniowaty układowy czy zespół Sjögrena.

Test przeciwciał przeciwjądrowych (ANA) przeprowadza się, gdy zachodzi podejrzenie chorób autoimmunologicznych tkanki łącznej, w tym:

• tocznia rumieniowatego układowego,
• zespołu antyfosfolipidowego,
• twardziny układowej,
• zapalenia wielomięśniowego i skórno-mięśniowego,
• zespołu Sjögrena,
• reumatoidalnego zapalenia stawów,
• młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów,
• zespołu Raynauda,
• fibromialgii,
• mieszanych chorób tkanki łącznej.

ANA używane są również do monitorowania przebiegu choroby i efektów terapii, szczególnie w toczniu rumieniowatym układowym.

Nie wymaga się specjalnych przygotowań przed przeprowadzeniem testu ANA. Przed badaniem nie trzeba być na czczo.

Wartości referencyjne dla badania ANA zależą od poszczególnych laboratoriów, ale zazwyczaj przyjmuje się, że wynik negatywny odpowiada mianu  poniżej 1:40.

Obecność przeciwciał ANA we krwi sugeruje możliwość choroby autoimmunologicznej. Wyniki są przedstawiane jako miano. Ujemne miano poniżej 1:40 wskazuje na brak przeciwciał. Słabo dodatni wynik, czyli miano 1:160, nie musi wskazywać na konkretną chorobę. Dodatnie miano powyżej 1:160 wzmacnia podejrzenie autoimmunizacji.

Do badań powiązanych z ANA należą:

• testy na przeciwciała dsDNA charakterystyczne dla toczenia rumieniowatego,
• przeciwciała przeciwko białkom Sm w SLE,
• przeciwciała przeciwko antygenom SS-A oraz SS-B w zespole Sjögrena,
• przeciwciała Scl-70 w twardzinie,
• przeciwciała przeciw centromerom w twardzinie ograniczonej,
• przeciwciała przeciw histonom w toczeniu polekowym,
• przeciwciała przeciw RNP w mieszanej chorobie tkanki łącznej.

W przypadku dodatnich wyników ANA 1 oraz ANA 2, kolejnym krokiem diagnostycznym jest zazwyczaj wykonanie badania ANA 3. 

W skład profilu ANA 3 wchodzą 16 następujących przeciwciał:

• AMA M2,
• Pm-Scl,
• PCNA,
• CENB,
• dsDNA,
• histony,
• Jo-1,
• nRNP/Sm,
• Sm,
• nukleosomy,
• Ro-52,
• rybosomalne białko P,
• Scl-70,
• SS-A,
• SS-B,
• DFS7.

ANA1

Homocysteina jest aminokwasem, który naturalnie występuje w ludzkim organiźmie.

Powstającym na skutek procesu demetylacji metioniny. W warunkach homeostazy organizmu (pełnego zdrowia), powstała homocysteina ponownie powraca do formy metioniny- do procesu tego niezbędna jest jednak obecność witaminy B6, B12 oraz kwasu foliowego. Do poprawnego zachodzenia tej rekacji niezbędna jest zatem obecność wszystkim wymienionych substancji.

Jej zbyt duża ilość może prowadzić do rozwoju chorób, między innymi miażdżycy. Wysoka homocysteina negatywnie oddziałuje także na kobiety spodziewające się dziecka- hiperhomocysteinemia może powodować powikłania w ciąży, a w najgorszych przypadkach prowadzić do poronienia. 

Badanie poziomu homocysteiny w osoczu krwi warto wykonać w przypadku:

• przebytego incydentu związanego z zaburzeniami sercowo-naczyniowymi (zawał serca, udar mózgu);
• incydentu związanego z zaburzeniami sercowo naczyniowymi, który wystąpił u pacjentów poniżej 40 r.ż.;
• u pacjentów ze zdiagnozowaną niewydolnością nerek;
• u pacjentek starających się o dziecko/będących w ciąży, których poprzednie okresy oczekiwania na dziecko zakończyły się poronieniem.

Badanie poziomu homocysteiny wymaga przygotowania podobnego, jak do klasycznego badania krwi.

Pacjent powinien stawić się na badanie w godzinach porannych.

Przez co najmniej 8 godzin przed wykonaniem badania należy wstrzymać się od jedzenia i picia (dozwolone jest wypicie kilku łyków wody w przypadku pragnienia).

Warto także pamiętać o odpowiednim wypoczynku- badanie powinno być poprzedzone odpowiednią ilością snu.

Przed wykonaniem badania należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym- niektóre z przyjmowanych leków lub suplementów mogą zaburzać wiarygodność wyniku. Przed wykonaniem badania niezbędne wówczas jest ich odpowiednio wczesne odstawienie.

Norma dla poziomu homocysteiny we krwi wynosi od 6 do 9 µmol/l.

Za podwyższone wartości homocysteiny uznaje się  wynik w granicy  9-12 µmol/l.

Wartości między 12 a 15 µmol/l lub wyższe, uznaje się za sygnał alarmowy, wskazujący na wysokie ryzyko rozwoju patologii chorobowych.

Podwyższony poziom homocysteiny -hiperhomocysteinemia może mieć charakter pierwotny lub wtórny. Pierwotnie występuje ona u osób, u których doszło do mutacji w obrębie genów kodujących elementy łańcucha przemian metioniny.

Wtórnie nadmiar homocysteiny może pojawić się w przebiegu zaburzeń, takich jak:

• niedobory witamin z grupy B;
• niedobory kwasu foliowego;
• przewlekła niewydolność nerek;
• choroba Addisona-Biermera;
• choroby nowotworowe;
• łuszczyca.

Hiperhomocysteinemia obserwowana jest także w przypadku chorych, u których stosowana jest terapia lekami blokującymi działanie kwasu foliowego.

Hiperhomocysteinemia może prowadzić do rozwoju powikłań ciążowych, takich jak:

• odklejenie łożyska,
• uszkodzenie cewy nerwowej dziecka,
• poronienia.

W przypadku wystąpienia poronień wcześniejszych ciąż należy rozważyć wykonanie nie tylko badania poziomu homocysteiny, ale też oznaczenia stężenia witaminy B6, B12 oraz kwasu foliowego.

Oznaczenie poziomu witaminy B6, B12 oraz kwasu foliowego może być bardzo istotne dla diagnozy problemu, związanego z odchyleniami wartości homocysteiny.

Nieprawidłowe ilości tych witamin i minerałów mogą zaburzać proces przemiany homocysteiny w metioninę, wpływając pośrednio na jej nieprawidłowe stężenie w osoczu krwi.

Testosteron, nazywany często hormonem męskości, pełni kluczową rolę w regulacji wielu funkcji ciała. U mężczyzn odpowiada za typowe męskie cechy, takie jak głębszy głos, wzrost włosów na twarzy i ciele, oraz budowanie masy i siły mięśniowej. Testosteron jest również niezbędny dla prawidłowego rozwijania się narządów płciowych, produkcji plemników, wzrostu kości i utrzymania libido.

Biosynteza testosteronu rozpoczyna się od cholesterolu. W jądrach, proces ten jest stymulowany przez hormon luteinizujący (LH) wydzielany przez przysadkę mózgową. Podobny proces zachodzi w jajnikach u kobiet oraz w komórkach nadnerczowych obu płci, skąd testosteron uwalniany jest do krwiobiegu. W ciele kobiety testosteron jest konieczny do regulacji owulacji, libido i gęstości kości, a także może wpływać na ogólne samopoczucie.

W organizmie, testosteron może być wolny (biologicznie aktywny) lub związany z białkami takimi jak SHBG (globulina wiążąca hormony płciowe) i albuminy. Wolny testosteron stanowi tylko niewielką frakcję całkowitego testosteronu w organizmie, ale to właśnie tej formie hormonu przypisuje się największe znaczenie biologiczne.

Pomiar poziomu testosteronu zalecany jest w takich przypadkach jak:

• Zaburzenia erekcji i zmniejszone libido,
• Niski poziom energii i zmęczenie,
• Trudności z osiągnięciem masy mięśniowej,
• Diagnostyka hipogonadyzmu, stanu związanego z nieprawidłowo niską produkcją hormonów płciowych przez gonady,
• Dojrzewanie płciowe, gdy występuje podejrzenie opóźnienia albo przyspieszenia dojrzewania,
• Ocena stanu otyłości i insulinooporności,
• Niepłodność (zarówno u mężczyzn, jak i kobiet),
• Nadmierne owłosienie u kobiet (hirsutyzm), trądzik, zaburzenia miesiączkowania lub podejrzenie zespołu policystycznych jajników (PCOS).

Do prawidłowego przygotowania do badania należy:

• Wykonanie pomiarów w godzinach porannych, kiedy poziom testosteronu jest najwyższy, najlepiej pomiędzy 7:00 a 10:00 rano,
• Unikanie wysiłku fizycznego na dzień przed badaniem,
• Informowanie lekarza o przyjmowanych lekach, w tym terapii testosteronowej lub steroidach anabolicznych, które mogą znacząco wpływać na poziom hormonu,
• Pacjent powinien pozostać na czczo przez 8-12 godzin przed badaniem, zezwala się na spożycie wody.

Wartości referencyjne dla poziomu testosteronu mogą się różnić w zależności od laboratorium i techniki pomiarowej, ale typowy zakres dla dorosłych mężczyzn wynosi około 300-1000 ng/dL, podczas gdy dla kobiet jest znacznie niższy i wynosi od 15-70 ng/dL.
U mężczyzn poziom testosteronu zaczyna powoli maleć po 30. roku życia.

Wyniki poziomu testosteronu mogą zostać zinterpretowane na wielu poziomach, z uwzględnieniem całego obrazu zdrowia pacjenta.

Podwyższony poziom wolnego testosteronu lub całkowitego testosteronu u kobiet może sugerować obecność zespołu policystycznych jajników czy innych zaburzeń endokrynologicznych wpływających na nadprodukcję androgenów. Takie stany mogą prowadzić do hirsutyzmu, trądziku, nieregularnych cykli miesiączkowych, problemów z płodnością oraz innych zaburzeń.

U mężczyzn zbyt wysoki poziom testosteronu może wskazywać na guzy produkujące androgeny, stosowanie sterydów anabolicznych lub innych form terapii testosteronowej. Bardzo wysoki poziom testosteronu może sugerować nieprawidłowości genetyczne lub nowotwory tkanki nadnerczowej lub jąder.

Niskie wartości testosteronu - znane jako niedobór testosteronu lub hipogonadyzm - są szczególnie ważnym problemem u mężczyzn. Niski poziom testosteronu może być związany z zaburzeniami przysadki, niewydolnością gonad, zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, osteoporozą, obniżeniem nastroju, a także z problemami takimi jak zmniejszone libido, niepłodność, zwiększona tkanka tłuszczowa i zmniejszone uczucie witalności.

W interpretacji wyników testosteronu u mężczyzn i kobiet ważne jest uwzględnienie nie tylko izolowanych pomiarów, ale także obserwacji klinicznych i innych badań hormonalnych, które mogą pomóc zidentyfikować przyczynę zaburzeń.

Podczas diagnostyki i szukania przyczyny nieprawidłowego poziomu testosteronu można wykonać również inne badania, takie jak:

• SHBG (globulina wiążąca hormony płciowe), aby wyliczyć poziom wolnego testosteronu,
• FSH i LH, które regulują produkcję testosteronu,
• Prolaktyna, nadmierne stężenie której może wpływać na poziom testosteronu,
• Estrogeny (zwłaszcza estradiol) u mężczyzn z ginekomastią,
• Badania na stan tarczycy, w tym TSH, które mogą mieć wpływ na równowagę hormonalną,
• Badania wątrobowe, szczególnie ALT i AST, gdyż wątroba wpływa na metabolizm hormonów płciowych.

Materiał nasienny powinien zostać dostarczony do laboratorium możliwie jak najszybciej po pobraniu.

Badanie AMH (ang. Anti-Müllerian Hormone) to test służący do pomiaru poziomu hormonu antymüllerowskiego we krwi. AMH jest białkiem wytwarzanym przez komórki ziarniste otaczające każdy dojrzewający pęcherzyk jajnikowy, a jego poziom odzwierciedla rezerwę jajnikową kobiety, czyli ogólną liczbę dostępnych pęcherzyków jajnikowych zdolnych do dojrzewania i owulacji.

AMH jest również produkowany przez mężczyzn – a konkretnie przez komórki Sertoliego znajdujące się w jądrach – i pełni ważną rolę podczas rozwoju płciowego przed urodzeniem. AMH odpowiada za regresję przewodów Müllera, które są strukturami anatomicznymi dającymi początek żeńskiemu układowi rozrodczemu, co jest kluczowe dla prawidłowego rozwoju męskich narządów płciowych.

W przeciwieństwie do kobiet, u których poziom AMH jest wykorzystywany głównie do oceny rezerwy jajnikowej, u mężczyzn jego zastosowanie jest różne.

Badanie poziomu AMH ma szereg wskazań, przede wszystkim w obszarze oceny płodności:

• Ocena rezerwy jajnikowej u kobiet planujących ciążę, szczególnie po 30. roku życia.
• Diagnoza przedwczesnego wygasania funkcji jajników.
• Ocena odpowiedzi na stymulację jajników w leczeniu niepłodności metodami wspomaganego rozrodu (np. IVF).
• Diagnostyka skuteczności leczenia endometriozy.
• Ocenie funkcji jajników u pacjentek po chemioterapii lub radioterapii.
• Diagnostyka zaburzeń rozwoju płciowych, w tym zespołu policystycznych jajników (PCOS).

Wskazania do pomiaru AMH u mężczyzn:

• Diagnostyka zaburzeń rozwoju płciowego - u dzieci z niejasnymi objawami różnicowania płci sprawdzenie poziomu AMH może pomóc w potwierdzeniu obecności lub braku funkcjonalnej tkanki jądra.
• Klinefelter's syndrome - wysokie poziomy AMH u młodych chłopców mogą wskazywać na tę chorobę.
• Po zabiegach onkologicznych - jako wskaźnik zachowania funkcji jądrowej, na przykład po chemioterapii.
• Monitorowanie funkcjonowania jąder - u przeszczepionych jąder oraz w określaniu skuteczności terapii hormonalnej.

Na poziom AMH nie wpływa cykl miesiączkowy, dlatego badanie może być wykonane w dowolnym dniu cyklu. Ponieważ poziom hormonu nie ulega dużym wahań w ciągu cyklu, nie ma specjalnych wymogów dotyczących przygotowania się do badania. Pacjentka powinna jedynie dostosować się do ogólnych zaleceń przed pobraniem krwi, np. unikać dużego wysiłku fizycznego i stresujących sytuacji.

Normy poziomu AMH różnią się w zależności od laboratorium, techniki pomiaru i grupy wiekowej, dlatego zawsze należy interpretować wyniki w odniesieniu do wartości podanych przez dane laboratorium.

Typowe wartości dla kobiet:

• 20 – 24 lat 1,52 – 9,95 ng/ml
• 25 – 29 lat 1,20 – 9,05 ng/ml
• 30 – 34 lat 0,711 – 7,59 ng/ml
• 35 – 39 lat 0,405 – 6,96 ng/ml
• 40 – 44 lat 0,059 – 4,44 ng/ml
• 45 – 50 lat 0,01 – 1,79 ng/ml

Wartości dla mężczyzn:

• 1,43 – 11,6 ng/ml

Niskie wartości AMH mogą wskazywać na obniżoną rezerwę jajnikową i mniejszą odpowiedź na stymulację hormonalną w przypadku zabiegów wspomaganego rozrodu.

Wysokie wartości mogą być związane z PCOS, gdzie występuje wiele małych pęcherzyków jajnikowych. Interpretacja wyniku powinna uwzględniać wiek kobiety, jej historię płodności i inne czynniki kliniczne.

Obniżone wartości AMH u mężczyzn mogą sugerować zmniejszoną funkcję jądrową lub nieprawidłowy rozwój jąder. Niski poziom AMH u chłopców w okresie dojrzewania lub u mężczyzn może także wskazywać na pierwotny hipogonadyzm.

Podwyższone wartości AMH u chłopców mogą być fizjologiczne, ale utrzymujące się wysokie poziomy mogą wskazywać na zaburzenia, takie jak opóźniony dojrzewanie płciowe lub Klinefeltera.

Oprócz AMH, w diagnostyce rezerwy jajnikowej oraz płodności mogą być wykorzystane następujące badania:

• Ocena poziomu Folikulotropiny (FSH) – zwłaszcza 3. dnia cyklu.
• Ocena poziomu Estradiolu (E2) – również w początkowej fazie cyklu.
• Ocena ilości antralnych (dominujących) pęcherzyków jajnikowych za pomocą ultrasonografii (USG).
• Badanie poziomu Luteinizującej Hormonu (LH) oraz Prolaktyny (PRL).

Hormon folikulotropowy, znany jako FSH, jest glikoproteinowym hormonem tropowym, produkowanym przez przysadkę mózgową.

Ma kluczowe znaczenie dla regulacji procesów rozrodczych, w tym wzrostu i dojrzewania pęcherzyków jajnikowych u kobiet, a u mężczyzn wpływa na spermatogenezę, czyli proces tworzenia i dojrzewania plemników.

FSH należy wraz z LH (lutropiną) do grupy gonadotropin.

Badanie poziomu FSH przeprowadza się w celu oceny funkcjonowania układu rozrodczego zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Do najczęstszych wskazań dla kobiet należą:

• Ocena i diagnoza zaburzeń miesiączkowania - np. nieregularne miesiączki, amenorrhoea (brak miesiączki), oligomenorrhoea (rzadkie miesiączkowanie).
• Diagnoza przyczyn niepłodności - wysokie lub niskie poziomy FSH mogą wpływać na owulację i szanse na zajście w ciążę.
• Ocena rezerwy jajnikowej - pomiar FSH, często w połączeniu z hormonem antymüllerowskim (AMH) i estradiolem (E2), może dać wskazanie o rezerwie jajnikowej.
• Diagnoza przedwczesnej niewydolności jajników (POI) - również znana jako przedwczesna menopauza.
• Monitorowanie terapii zastępczej hormonami - regulacja dawek leków oraz ocena skuteczności leczenia.
• Diagnoza i monitorowanie zaburzeń przysadki mózgowej - ponieważ FSH jest produkowane przez przysadkę mózgową, nieprawidłowe poziomy mogą wskazywać na jej dysfunkcję.
• Wczesne lub opóźnione dojrzewanie - badanie jest pomocne w ocenie, czy rozwój płciowy przebiega we właściwym tempie.

Natomiast do najczęstszych wskazań dla mężczyzn należą:

• Diagnoza przyczyn niepłodności - niskie poziomy FSH mogą być związane z zaburzeniami wytwarzania plemników.
• Ocena funkcji jąder - poziomy FSH są wskaźnikiem funkcjonowania jąder; wysokie wartości mogą sygnalizować ich pierwotną niewydolność.
• Hormonalna diagnoza hipogonadyzmu - stan, w którym ciało produkuje niewystarczającą ilość hormonów płciowych.
• Rozwój płciowy - np. diagnoza późnego lub przedwczesnego dojrzewania płciowego u chłopców.

Badanie FSH przeprowadza się poprzez pobranie próbki krwi. Jego poziom może się zmieniać w zależności od dnia cyklu miesiączkowego u kobiet, zazwyczaj będąc najwyższym w początkowej fazie (faza folikularna). Dlatego, dla uzyskania wiarygodnych wyników ważne jest, aby badanie było wykonane w odpowiednim czasie, co ustala się w zależności od celu badania i zaleceń lekarza. Interpretacja wyników powinna być przeprowadzona z uwzględnieniem innych czynników klinicznych i laboratoryjnych.

Wartości referencyjne FSH zależą od płci i wieku osób badanych. U kobiet na ocenę prawidłowych poziomów ma wpływ także faza cyklu miesiączkowego.

Kobiety:

• Faza folikularna 3,5 -12,5 mlU/ml
• Faza owulacyjna 4,7 – 21,5 mlU/ml
• Faza lutealna 1,7 – 7,7 mlU/ml
• Postmenopauza 25,8 – 135 mlU/ml

Mężczyźni:

• 1,5 – 12,4 mlU/ml

Interpretacja wyników badania poziomu hormonu folikulotropowego (FSH) zależy od kilku czynników, takich jak wiek pacjenta, płeć, faza cyklu miesięcznego u kobiet oraz ogólny stan zdrowia.

U kobiet podwyższony poziom FSH może wskazywać na zmniejszoną funkcję jajników. Jest to typowe dla kobiet zbliżających się do menopauzy lub dla tych z przedwczesnym wygaśnięciem funkcji jajników. Wartości powyżej normy mogą również wskazywać na uszkodzenie jajników spowodowane czynnikami takimi jak chemioterapia, radioterapia czy zabiegi chirurgiczne.

Niskie wartości FSH u kobiet mogą świadczyć o problemach z przysadką mózgową, która jest odpowiedzialna za regulację sekrecji tego hormonu. Takie wyniki często wiążą się z zaburzeniami hormonalnymi takimi jak, np. hiperprolaktynemia.

Warto zauważyć, że w przypadku zespołu policystycznych jajników (PCOS) poziom FSH może być w dolnym zakresie normy, a stosunek FSH do LH jest często niski.

Podwyższone wartości FSH u mężczyzn mogą świadczyć o pierwotnym hipogonadyzmie, co wskazuje na problem z jądrami, takim jak uszkodzenie powstałe w wyniku chorób infekcyjnych (np. zapalenie jąder), zaburzenia genetyczne (np. zespół Klinefeltera), czy narażenie na toksyny.

U mężczyzn niski poziom FSH może być związany z zaburzeniami przysadki mózgowej, takich jak guzy lub uszkodzenia w wyniku urazów i może prowadzić do niskiego poziomu testosteronu i problemów z płodnością.

U dzieci, poziom FSH jest wykorzystywany do oceny opóźnionego lub przyspieszonego dojrzewania płciowego. Wysoki poziom FSH może wskazywać na przedwczesne dojrzewanie, natomiast niski poziom może sugerować jego opóźnienie.

FSH często badany jest równolegle z innymi hormonami, aby uzyskać pełniejszy obraz funkcji endokrynologicznej organizmu. Są to:

• Hormon luteinizujący (LH) - inny hormon gonadotropowy współpracujący z FSH w regulacji funkcji rozrodczych.
• Estradiol (E2) - główny estrogen produkowany przez jajniki u kobiet, ważny w ocenie fazy folikularnej i owulacji.
• Prolaktyna - może wpływać na poziom FSH poprzez działanie hamujące na przysadkę.
• Testosteron - u mężczyzn podwyższone poziomy FSH mogą być badane równolegle z testosteronem w celu oceny funkcji jąder.
• Progesteron - jego pomiar może być również użyteczny w ocenie fazy lutealnej u kobiet.

Ponadto, badanie FSH może być uzupełnione o badania czynności tarczycy, jako że dysfunkcja tego gruczołu może również wpływać na równowagę hormonalną organizmu.

Hormon luteinizujący (LH) to jeden z gonadotropin, hormonów pełniących istotną rolę w regulowaniu funkcji płciowych i reprodukcyjnych zarówno u mężczyzn, jak i kobiet. LH wytwarzany jest przez przysadkę mózgową, niewielki gruczoł umiejscowiony u podstawy mózgu. U kobiet LH inicjuje owulację oraz wspomaga utrzymanie ciałka żółtego, zaś u mężczyzn stymuluje komórki Leydiga do produkcji testosteronu.

Badanie poziomu LH może być wskazane w różnych sytuacjach klinicznych. Do najważniejszych należą:

• Ocena niepłodności: badanie LH jest jednym z testów wykorzystywanych przy diagnozowaniu problemów z płodnością.
• Rozpoznawanie zaburzeń cyklu miesiączkowego u kobiet, w tym braku lub niewłaściwego rytmu miesiączkowania.
• Ocena funkcjonowania gonad i przysadki: badanie pomaga ustalić, czy zaburzenia są wynikiem nieprawidłowości na poziomie gonad czy też przysadki mózgowej.
• Diagnostyka zaburzeń pokwitania: opóźnienie lub przyspieszenie dojrzewania płciowego.
• Wspomaganie diagnozy PCOS (zespołu policystycznych jajników) oraz endometriozy.

Optymalnym okresem do przeprowadzenia badania u kobiet jest początek fazy folikularnej cyklu, czyli 2-3 dzień po rozpoczęciu miesiączki, gdyż to wtedy wartości LH są najbardziej reprezentatywne. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni przed badaniem powinni:

• Poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, ponieważ niektóre mogą wpływać na poziom hormonów.
• Unikać stresu i dużego wysiłku fizycznego na dzień przed badaniem.
• Konieczność bycia na czczo w przypadku LH jest nieobowiązkowe.

Normy dla poziomu LH są zróżnicowane w zależności od płci, wieku oraz dnia cyklu miesiączkowego u kobiet. Dodatkowo, wartości referencyjne mogą się różnić w zależności od metodyki i jednostek używanych w poszczególnych laboratoriach diagnostycznych.

Przykładowe wartości LH dla kobiet:

• faza folikularna 1,1 – 11,6 mlU/ml,
• owulacja 17 – 77 mlU/ml,
• po owulacji 0 – 14,7 mlU/ml,
• menopauza: 11,3–39,8 mlU/ml.

U mężczyzn norma LH to: 1,1–7,0 ng/ml

Wysoki poziom LH u kobiet może wskazywać na moment owulacji lub na obniżoną funkcję jajników w przypadku braku równoległego wzrostu poziomu estradiolu. Niskie poziomy mogą sugerować niedoczynność przysadki.

U mężczyzn, wysoki poziom LH często wskazuje na pierwotne uszkodzenie jąder, natomiast niski poziom może być związany z problemami na linii przysadka – podwzgórze, które wpływają na syntezę testosteronu.

Przy diagnozie PCOS u kobiet, poziom LH może być zwiększony w stosunku do FSH, a ich proporcje są ważnym parametrem oceny.

Zazwyczaj badanie LH jest przeprowadzane razem z innymi testami hormonalnymi, aby zapewnić dokładniejszą diagnozę:

• Poziom FSH – pomaga określić relację LH/FSH, szczególnie ważną w diagnozowaniu PCOS.
• Estradiol – u kobiet, aby monitorować owulację i zdrowie jajników.
• Testosteron – u mężczyzn, aby ocenić ogólną zdrowie gonad.
• Prolaktyna – której zwiększone stężenia mogą wpływać na wyniki LH.
• Badanie ultrasonograficzne narządów płciowych – szczególnie w przypadku kobiet, dla oceny jajników i endometrium.

Prolaktyna to hormon peptydowy, którego głównym miejscem syntezowania jest przedni płat przysadki mózgowej. Hormon ten odgrywa kluczową rolę w procesach reprodukcyjnych, przede wszystkim w stymulowaniu produkcji mleka u kobiet po porodzie. Oprócz tego, prolaktyna wpływa na wiele innych funkcji w organizmie, w tym działania układu odpornościowego, osmoregulację i angiogenezę.

Zaburzenia związane z nadmierną produkcją prolaktyny mogą prowadzić do dysfunkcji rozrodczych, takich jak nieregularny cykl menstruacyjny czy nawet niepłodności.

Badanie poziomu prolaktyny w surowicy krwi zleca się w przypadkach niepłodności, zaburzeń miesiączkowania (np. brak miesiączki, zwany amenorrheą), wydzielania mleka z piersi (galaktorei) u osób nie będących w okresie laktacji, podejrzenia hiperprolaktynemii lub guza przysadki mózgowej (prolaktynoma).

Do badania prolaktyny należy przygotować się w specjalny sposób, ponieważ poziom tego hormonu w organizmie może być wrażliwy na różne czynniki.

Badanie najlepiej jest przeprowadzać rano, ponieważ poziom prolaktyny jest najstabilniejszy w pierwszych godzinach po przebudzeniu.

Zaleca się odpoczynek i unikanie stresu przed badaniem, ponieważ emocje mogą wpływać na zwiększenie poziomu hormonu.

Warto zapewnić, by ostatni posiłek poprzedzający badanie był spożyty co najmniej 2-3 godziny wcześniej.

Należy unikać aktywności fizycznej na kilka godzin przed badaniem oraz stosunków seksualnych przez 24 godziny przed pobraniem krwi oraz piersi nie powinny być stymulowane przed badaniem.

Wartości referencyjne dla prolaktyny mogą się różnić w zależności od laboratorium, wieku i płci. Typowe zakresy dla dorosłych wynoszą:

• Kobiety: < 20 ng/ml
• Mężczyźni: < 15 ng/ml

Podczas ciąży i po porodzie wartości te mogą być znacznie wyższe.

Podwyższony poziom prolaktyny, znany jako hiperprolaktynemia, może być związany z różnymi stanami, w tym z guzami przysadki (prolactynoma), chorobami tarczycy, chorobami nerek, przyjmowaniem niektórych leków oraz niektórymi zaburzeniami hormonalnymi.

Niskie poziomy prolaktyny są rzadziej obserwowane i zazwyczaj nie są przedmiotem rozległej diagnostyki, chyba że są powiązane z innymi zaburzeniami hormonalnymi czy wynikają z uszkodzenia przysadki.

W celu precyzyjnej diagnozy i pełniejszej oceny hormonalnej, badanie prolaktyny może być łączone z innymi badaniami:

• Poziom innych hormonów przysadki, jak FSH, LH, TSH.
• Obrazowanie przysadki mózgowej przy użyciu rezonansu magnetycznego (MRI) w przypadku podejrzeń o obecność guza.
• Badania funkcji tarczycy, w tym T3, T4, a zwłaszcza TSH.
• U mężczyzn dodatkowe badania nasienia mogą być przeprowadzone w celu oceny wpływu hormonu na spermatogenezę.

Estradiol to najaktywniejsza forma estrogenów (żeńskich hormonów płciowych), będąca jednym z głównych hormonów płciowych u kobiet. Jego produkcja odbywa się przede wszystkim w jajnikach, ale także w mniejszych ilościach przez nadnercza, a także w tkance tłuszczowej, gdzie jest konwertowany z androgenów.

U mężczyzn estradiol jest wytwarzany głównie przez przemianę testosteronu w tkance tłuszczowej i ma wpływ na gospodarkę kostną oraz funkcje seksualne.

Badanie poziomu estradiolu jest istotne w diagnostyce wielu stanów i zaburzeń, w szczególności takich jak:

• Ocena funkcjonowania jajników, diagnoza przyczyn zaburzeń menstruacyjnych.
• Ocena płodności oraz monitorowanie cykli stymulacji owulacji, np. w procedurach in vitro.
• Badanie przyczyn opóźnionego dojrzewania płciowego lub przedwczesnego dojrzewania.
• Diagnoza i kontrola leczenia endometriozy i mięśniaków macicy.
• Ocena menopauzy i związanych z nią zaburzeń.
• U mężczyzn, ocena ginekomastii, czyli przerostu gruczołu piersiowego.

U kobiet, czas wykonania badania powinien być dostosowany do fazy cyklu miesiączkowego. Najczęściej badanie przeprowadza się w dniach 2-5 cyklu (faza folikularna), chyba że lekarz zaleci inaczej.

Zaleca się unikanie nadmiernego stresu oraz znacznego wysiłku fizycznego na dzień przed badaniem, ponieważ mogą one wpływać na poziom hormonów.

Zaleca się także omówienie z lekarzem prowadzącym wszystkich przyjmowanych leków, gdyż niektóre mogą wpływać na poziom estradiolu.

Typowe zakresy referencyjne dla estradiolu dla dorosłych osób prezentują się następująco:

• w fazie folikularnej 84 − 970 pg/ml
• w fazie owulacji 13 − 330 pg/ml
• w fazie lutealnej 73 − 200 pg/ml

W czasie ciąży estradiol wzrasta i jego zakresy się różnią:

• I trymestr: 188 ­− 2497 pg/ml
• II trymestr: 1278 − 7192 pg/ml
• III trymestr 6137 − 13460 pg/ml

Po menopauzie natomiast spada i wówczas wynosi 20 − 30 pg/ml.

U mężczyzn poziom estradiolu wynosi zazwyczaj od 10 do 50 pg/mL.

Zbyt wysokie poziomy estradiolu mogą wskazywać na:

• Zespół policystycznych jajników (PCOS)
• Guzy wytwarzające estrogen
• Hiperplazję endometrium
• Wczesne dojrzewanie (u dzieci)

Zbyt niskie poziomy estradiolu mogą wskazywać na:

• Zaburzenia jajników (np. niewystarczająca funkcja jajników lub przedwczesne wygaśnięcie jajników)
• Anoreksję lub inną poważną utratę masy ciała
• Intensywny trening fizyczny lub nadmierne ćwiczenia

Czynniki takie jak stres, leki (takie jak antydepresanty, leki przeciwhistaminowe) oraz przewlekłe choroby mogą również wpływać na poziomy estradiolu w organizmie.

Badanie estradiolu często jest częścią szerszej oceny hormonalnej, do której można zaliczyć:

• Badanie poziomu FSH i LH – gonadotropiny regulujące gospodarkę hormonalną, które są pomocne w diagnozie zaburzeń płodności.
• Progesteron – jego poziom jest ważny w ocenie fazy lutealnej cyklu.
• Prolaktyna – może wpływać na poziomy estradiolu.
• Testosteron i androstendion – szczególnie u pacjentek z zespołem policystycznych jajników.
• Badania obrazowe, takie jak USG narządów płciowych, mogą być wykonane dla lepszej oceny struktur jajników i macicy.

Progesteron to steroidowy hormon płciowy, który odgrywa znaczącą rolę w cyklu menstruacyjnym, utrzymaniu ciąży oraz w embriogenezie.

Jest on wytwarzany głównie w jajnikach u kobiet – po owulacji, przez ciałko żółte oraz przez łożysko w trakcie ciąży.

U mężczyzn progesteron jest produkowany w niewielkich ilościach przez nadnercza i jądra. Hormon ten jest również prekursorem dla innych ważnych hormonów steroidowych, wliczając kortyzol i androgeny

Badanie poziomu progesteronu jest zalecane w następujących sytuacjach:

• Ocena owulacji i diagnoza zaburzeń cyklu menstruacyjnego.
• Pomoc w diagnozie i leczeniu niepłodności.
• Monitorowanie stanu ciąży, zwłaszcza gdy istnieje ryzyko poronienia.
• Wspomaganie diagnozy i monitorowanie leczenia zespołu policystycznych jajników (PCOS) oraz endometriozy.

·         Badanie w kontekście zaburzeń hormonalnych zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Najlepszy czas na wykonanie badania poziomu progesteronu u kobiet to druga faza cyklu menstruacyjnego, zwykle około tydzień po przypuszczalnej owulacji, czyli około 20-22 dni cyklu w przypadku regularnej 28-dniowej długości cyklu. Istotne jest przestrzeganie następujących zasad:

• Należy poinformować lekarza o dokładnym dniu cyklu, w którym wykonywane jest badanie.
• Wykonywać badanie najlepiej rano, na czczo lub 2-3 godziny po lekkim posiłku.
• Unikać intensywnego wysiłku fizycznego oraz sytuacji stresowych na dzień przed badaniem.

Wartości referencyjne progesteronu różnią się w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego i są bardzo zróżnicowane, a także różnią się w zależności od płci:

• faza folikularnej − 0,28–0,72 ng/ml
• faza okołoowulacyjna – 0,64–1,63 ng/ml
• faza lutealna 4,71–18,0 ng/ml

Ciąża:

• I trymestr − 11,0–44,3 ng/ml
• II trymestr − 25,4–83,3 ng/ml
• III trymestr − 58,7–214 ng/ml

U mężczyzn:  0,2–1,38 ng/ml.

Interpretacja wyników badania poziomu progesteronu wymaga rozważenia wielu czynników, takich jak faza cyklu miesiączkowego, wiek, ciąża oraz inne uwarunkowania zdrowotne pacjentki.

Podwyższony poziom progesteronu:

• U nieciężarnych kobiet, wysoki poziom progesteronu w drugiej połowie cyklu (faza lutealna) potwierdza, że doszło do owulacji. Wartości wyraźnie podwyższone poza fazą lutealną mogą wskazywać na zdarzenia, takie jak torbiel ciałka żółtego.
• W trakcie ciąży, wysoki poziom progesteronu jest normalny i wzrasta wraz z jej postępem.
• W niektórych przypadkach, niezwykle wysokie wartości mogą wskazywać na rzadkie zaburzenia, takie jak choroba trofoblastyczna.
• Możliwe jest także występowanie nieprawidłowości w obrębie nadnerczy, które produkują progesteron, choć jest to rzadkość.

Niski poziom progesteronu:

• W fazie lutealnej cyklu, niski poziom progesteronu może sugerować niewystarczającą funkcję lutealną lub nieprawidłowości hormonalne hamujące owulację, co może prowadzić do problemów z zajściem w ciążę.
• W ciąży, niepokojąco niski poziom progesteronu może być powiązany z ryzykiem poronienia lub ekotopowej ciąży.
• Niski progesteron w połączeniu z wysokim LH i FSH może wskazywać na zespoły wyczerpania jajników lub przedwczesną niewydolność jajników.

Wskazane jest monitorowanie poziomu progesteronu w czasie, co oznacza pomiar w różnych punktach cyklu miesiączkowego u kobiet, aby ocenić zmiany w jego stężeniu. Jest to również ważne w czasie ciąży, gdzie badania powtarza się, aby kontrolować jego poziom względem norm dla poszczególnych trymestrów.

Progesteron często jest oceniany w kontekście innych badań hormonalnych, w tym:

• Hormon luteinizujący (LH) i hormon folikulotropowy (FSH), które regulują owulację i produkcję progesteronu.
• Estradiol, który wraz z progesteronem odgrywa kluczową rolę w regulacji cyklu menstruacyjnego.
• hCG (gonadotropina kosmówkowa), zwłaszcza w weryfikacji ciąży i jej monitorowaniu.

Badanie poziomu PSA (ang. Prostate-Specific Antigen) jest jednym z podstawowych narzędzi diagnostycznych stosowanych do wykrywania i monitorowania chorób gruczołu krokowego, w tym raka prostaty. Test PSA całkowitego pozwala na ocenę stężenia specyficznego antygenu prostaty we krwi. Przez wiele lat stanowiło to istotną pomoc w decyzjach dotyczących kolejnych kroków diagnostycznych i terapeutycznych.

PSA całkowity to białko produkowane wyłącznie przez komórki gruczołu krokowego (prostaty), co sprawia, że jest markerem specyficznym dla tego narządu. Antygen ten normalnie występuje w niewielkich ilościach we krwi mężczyzn, jednak jego podwyższone wartości mogą świadczyć o problemach z prostatą. PSA jest enzymem, którego główną funkcją jest rozrzedzanie nasienia po ejakulacji, ułatwiając tym samym ruchliwość plemników.

Test PSA całkowitego jest zalecany mężczyznom, u których istnieje podejrzenie chorób prostaty, w tym szczególnie raka prostaty. Wskaźnikiem do przeprowadzenia badania mogą być takie symptomy, jak trudności z oddawaniem moczu, częste parcie na pęcherz, ból w okolicy miednicy, obniżony strumień moczu, czy też potrzeba częstego oddawania moczu w nocy.

Badanie PSA jest również częścią rutynowych badań przesiewowych u mężczyzn po 50. roku życia oraz u młodszych, jeśli występuje u nich podwyższone ryzyko (np. w wyniku historii rodzinnej).

Ponadto, w przypadku już zdiagnozowanej choroby prostaty, badanie PSA może służyć do monitoringu skuteczności leczenia oraz wczesnego wykrywania nawrotów choroby.

Zaleca się, aby przed wykonaniem testu PSA przestrzegać paru zasad:

• Przestać spożywać pokarmy bogate w tłuszcze na co najmniej 48 godzin przed badaniem.
• Unikać aktywności fizycznej, w tym jazdy na rowerze, co najmniej na 48 godzin przed badaniem, gdyż może to wpłynąć na podwyższenie poziomu PSA.
• Unikać stosunków seksualnych i ejakulacji co najmniej 24 godziny przed badaniem, co także może skutkować chwilowym podniesieniem poziomu PSA.
• Informować lekarza o przyjmowanych lekach, ponieważ niektóre mogą wpływać na stężenie PSA

Wartości referencyjne dla PSA całkowitego wahają się w zależności od wieku mężczyzny i metody pomiaru użytej w laboratorium. Zazwyczaj przyjmuje się, że norma PSA całkowitego wynosi poniżej 4 ng/mL u mężczyzn poniżej 50. roku życia.

U starszych mężczyzn wartości te mogą być nieco wyższe, co jest wynikiem naturalnego powiększania się prostaty z wiekiem.

Niskie wartości PSA (poniżej 4 ng/mL) są zazwyczaj uznawane za normalne i nie wskazują na konieczność dalszej diagnostyki, chociaż nie wykluczają całkowicie raka prostaty. Poziomy PSA pomiędzy 4 a 10 ng/mL znajdują się w "szarej strefie" i mogą świadczyć o łagodnym rozroście prostaty, ale również o raku. Wartości powyżej 10 ng/mL znacznie zwiększają prawdopodobieństwo istnienia procesu nowotworowego.

Wartość PSA nie jest miarodajna sama w sobie i nie pozwala na rozróżnienie między rakiem prostaty a innymi chorobami gruczołu krokowego. W związku z tym konieczne są dalsze badania, w tym najczęściej biopsja prostaty. Innym ważnym aspektem jest dynamika wzrostu PSA (tzw. szybkość wzrostu PSA) - szybki przyrost poziomu PSA w czasie może wskazywać na potrzebę intensywniejszej diagnostyki.

Interpretując wynik testu PSA, lekarze mogą także brać pod uwagę stosunek wolnego PSA do PSA całkowitego, co może mieć znaczenie w dalszej diagnostyce. Niższy stosunek może sugerować wyższe ryzyko raka prostaty, podczas gdy wyższy stosunek może wskazywać na łagodne problemy z prostatą.

W celu oceny stanu prostaty oraz uzupełnienia diagnostyki, lekarz może zlecić również inne badania. Do najczęściej stosowanych należą:

• wolne PSA co pomoże wyliczyć stosunek wolnego PSA do PSA całkowitego
• badanie per rectum (DRE - digital rectal examination), które pozwala na wyczuwanie nieprawidłowości w budowie prostaty,
• USG transrektalne (TRUS), oferujące obraz gruczołu krokowego w wysokiej rozdzielczości,
• biopsja prostaty, pozwalająca na mikroskopową ocenę wycinków tkanki gruczołu pod kątem obecności komórek nowotworowych,
• MRI prostaty, które może pomóc w lokalizacji obszarów podejrzanych o nowotwór.